Jaarafsluiting 2021

Het jaar 2021 is inmiddels alweer voorbij. De ontwikkelingen in de telecomsector zijn weer flink geweest. Daarom willen we om het jaar af te sluiten alle ontwikkelingen die dit jaar in de Nederlandse netwerken hebben plaatsgevonden op een rij zetten, en blikken we alvast voorzichtig vooruit op wat we de komende tijd verwachten.

KPN

We beginnen bij KPN. Gedurende 2021 zijn er ruim duizend sites omgebouwd van Ericsson naar Huawei. Op dit moment is de meerderheid van alle KPN locaties omgebouwd naar Huawei. Met een tempo van zo'n 15 tot 20 sites per week wordt het hele land stukje voor stukje omgebouwd. KPN houdt nog steeds stevig vast aan de standaardlayouts die ze gebruiken sinds het begin van de Huawei uitrol. Qua capaciteit zijn er nog steeds grofweg 3 soorten locaties. Binnen de drie soorten zitten nog kleine variaties in het formaat van de antennes.

De hoeveelheid capaciteit op de nieuwe sites is enorm. Nu KPN steeds verder in de buurt van het noorden van het land komt valt op dat een flink aantal locaties in dunbevolkt landelijk gebied hele zware layouts krijgen, waardoor de komende jaren upgrades in principe bijna niet nodig zijn.

Ondanks de matige festivalzomer is het nieuwe ontwerp tijdelijke zendmast van KPN met Huawei apparatuur nu ook gereed. Deze is onder andere al gebruikt tijdens de Formule 1 in Zandvoort. Ik heb deze helaas nog nergens van dichtbij kunnen bekijken. Ik hoop dus dat dat in het komende jaar gaat lukken.

In de laatste maanden van 2021 is KPN bezig om alvast afscheid te nemen van het 3G netwerk. Dit jaar zijn een flink aantal oude 3G-only sites omgebouwd naar volwaardige Huawei locaties. Op 1 November is 3G vrijwel overal uitgeschakeld in de 2100MHz band. Alleen sites met alleen 3G 2100MHz houden deze band nog, in afwachting tot ombouw. Niet al te lang daarna is de 2100MHz 4G carrier op alle Huawei sites vergroot naar de volle 20MHz. Op Ericsson sites blijft deze carrier 15MHz breed. Ook de 900MHz 3G band staat op de planning om uitgeschakeld te worden, namelijk op 31 Maart 2022.

Vorig jaar was al te zien dat KPN op een aantal indoorlocaties 5G heeft geactiveerd in de 2100MHz band door middel van Dynamic Spectrum Sharing (DSS). Rond begin December is dit doorgevoerd op vrijwel alle indoorlocaties in het KPN netwerk. Hierdoor kunnen gebruikers ook binnen gebruik maken van een 5G verbinding. Toch hebben de meeste KPN indoorlocaties wel een gecombineerde 700, 800 en 900MHz RRU voor het 2G 900MHz signaal. Hierdoor zou op sommige indoorlocaties 5G op 700MHz ook een optie kunnen zijn, maar daar is niet voor gekozen.

Vodafone

We gaan verder met Vodafone. Ver voordat de veiling voor de 700MHz band was begonnen lieten T-Mobile en KPN al een duidelijke strategie zien wat ze van plan zijn met de nieuwe 700MHz band, namelijk landelijk uitrollen. Bij Vodafone was die visie aan het begin van 2021 nog niet bekend. Hier en daar werden op sites zonder 5G een extra 1800MHz RRU opgehangen om 5G te kunnen aanbieden, maar vrijwel nergens werden antennes verwisseld voor dit doel. In de eerste Antennekaart update van het jaar doken een vijftal 700MHz locaties op. Daarna bleef het weer een tijdje stil. Uit de Antennekaart updates bleek ook wel dat in deze periode heel weinig locaties werden uitgerold, en dat ook de uitrol van de 1800MHz band voor 5G vrijwel stil leek te liggen. Tegen de zomer werd duidelijk dat Vodafone in deze tijd aan het wachten was op de nieuwe Ericsson RRU 2460, die 700, 800 en 900MHz in een 2T4R configuratie kan zenden. Inmiddels worden er geen sites meer gebouwd zonder de 700MHz-band.

Vodafone begon niet alleen met het actief uitrollen van de 700MHz band, maar ook doken er op veel plekken in het buitengebied nieuwe sites op. De nieuwe prestatieverplichting die vanaf medio 2022 geldt voor alle providers is hier ongetwijfeld een belangrijke reden voor. Hierbij moeten alle providers op 98% van het grondgebied van elke gemeente minimaal 8Mbps snelheid kunnen bieden. Toch bleven veel van deze nieuwe locaties lang uitgeschakeld. En tot op de dag van vandaag zijn er alleen al in de provincie Drenthe zo'n 20 sites die al een half jaar geleden zijn gebouwd, maar nog steeds niet actief zijn.

De reden hiervoor is niet publiekelijk bekend. Toch zou het chiptekort in de IT-sector hier een rol in kunnen spelen. Ook is te zien dat sommige nieuwe sites meteen op een glasvezelverbinding word aangesloten, en deze verbinding dus mogelijk even op zich heeft laten wachten.

Vodafone lijkt grofweg 2 soorten antennes te gebruiken voor deze nieuwe sites. Eén hiervan is een variant met 2 arrays voor lage banden en 4 arrays voor hoge banden (2L4H). Later in het jaar lijkt een variant met 2 lage en 6 hoge arrays (2L6H) vaker voor te komen. Het voordeel van de 2L6H variant is dat al het Vodafone spectrum hierop kan worden gebruikt zonder combiners.

Opvallend is dat bij de meeste nieuwe en omgebouwde locaties in de kasten geen accu's meer aanwezig zijn voor noodstroomvoorziening. Het is onbekend of dit zo blijft, of dat Vodafone deze later weer gaat plaatsen. Ook is in de uitrol van het 700MHz spectrum een zwakte te zien die bij KPN en T-Mobile niet aanwezig is. De 700MHz licentie van Vodafone mag namelijk in een deel van de provincie Drenthe niet worden gebruikt door de WSRT telescoop in Westerbork. In de vergunning staat een zone van 10km rond de telescopen bij Westerbork waar geen diensten mogen worden aangeboden in de 700MHz band. Dit is om te voorkomen dat een harmonische frequentie van deze band storen op de WSRT. Een soortgelijke restrictie zit in het nieuwe 1400MHz spectrum van alle providers, wat ook duidelijk te zien is bij Vodafone en KPN.

Een ander verrassend punt aan de Vodafone strategie is dat ze bij vrijwel alle sites met 700MHz een RRU plaatsen die 1800MHz én 2100MHz ondersteunt. Hiervan zijn 3 varianten, namelijk de 2242, de 4480, en de nieuwe 2260. Maar vervolgens schakelt Vodafone op deze RRUs op meer dan de helft van de sites alleen 1800MHz in. Sterker nog, de feeders die uit deze RRUs komen zijn gelabeld als alleen 1800MHz. Wat het idee hierachter is weet ik niet. Het kan een argument zijn dat ze de extra capaciteit niet nodig hebben, en dus simpelweg niet aanzetten. Maar Vodafone gebruikt al technieken in het netwerk om bepaald spectrum uit te schakelen als het rustig is op het netwerk. Ook is de 2100MHz carrier van Vodafone nog maar 15MHz breed, terwijl ze 20MHz hebben en de overige 5MHz voor niks wordt gebruikt.

Toch heeft Vodafone in het afgelopen jaar op zo'n 500 locaties 5G geactiveerd, en hebben ze ruim 400 sites omgebouwd naar 700MHz. De 1400MHz band komt iets langzamer op gang met nog maar 130 sites.

T-Mobile

Na KPN en Vodafone is de laatste provider waar we het over gaan hebben T-Mobile. Aan het begin van het jaar waren er nog een klein aantal Tele2 sites actief. Deze zijn grotendeels overgenomen door T-Mobile, en daarmee is het Tele2 netwerk dus verdwenen. In het eerste deel van het jaar is vrijwel overal de oude Tele2 apparatuur weggehaald. Inmiddels kom je bijna nergens meer Tele2 sites tegen.

T-Mobile is dit jaar erg druk geweest met upgrades die voor de meesten van ons vrij onzichtbaar zijn. Waar de meeste zendmasten een glasvezelverbinding hebben is dit lang niet overal haalbaar. In dat geval wordt gebruik gemaakt van straalverbindingen. De oudere straalverbindingen kunnen in de meeste gevallen maximaal rond de 400 tot 500Mbps aan verkeer aan. Dat was altijd genoeg, maar nu kan de T-Mobile site layout met de minste capaciteit al ruim 700Mbps per sector verwerken. De oude straalverbindingen zijn dus niet voldoende.

Om die reden is T-Mobile dit jaar erg druk bezig geweest om elke verbinding te vervangen door nieuwe Huawei straalverbindingen die werken in de 80GHz band, namelijk de RTN380 serie. Door de grote hoeveelheid spectrum die in deze band beschikbaar is kunnen erg brede kanalen worden gebruikt. Daardoor kunnen deze verbindingen meerdere gigabits per seconde verwerken. Voldoende om ook de latere fases van de 5G uitrol te kunnen doorstaan. Door de hoge frequentie zijn deze verbindingen veel directioneler, en ook veel gevoeliger voor weersomstandigheden, waardoor de maximale afstand 10 tot 15km is. Daarom wordt op de langere afstanden een secundaire 18GHz verbinding toegevoegd, die als backup kan dienen als de 80GHz verbinding voor harde regen tijdelijk niet goed werkt. Het lijkt erop dat het doel is dat de oude Ericsson Minilink straalverbindingen in het T-Mobile netwerk vrijwel overal zullen worden vervangen.

In Februari van dit jaar schreven we nog een update over de bestaande layouts en waarschijnlijke strategie van T-Mobile. Maar al en paar maanden na dat artikel is de inhoud ingehaald door de ontwikkelingen. Een belangrijke ontwikkeling in dit jaar was de uitrol van het voormalige Tele2 2600MHz FDD spectrum. De drukte op het netwerk was voelbaar na de integratie van de Tele2 klanten. Inmiddels hebben al deze plekken upgrades gekregen met het 2600MHz FDD spectrum. Ook stond in de netwerkupdate van begin 2021 dat T-Mobile op sites met actieve antennes voor 1800MHz maar 2T2R 2100MHz gebruikte. In het tweede kartaal van 2021 zag ik de eerste locaties waar deze RRUs waren vervangen door een 4T4R RRU, namelijk de RRU5904. Hiermee kan op deze band 4x4 Mimo worden gebruikt.

De uitrol van het nieuwe 1400MHz spectrum is ook begonnen in het tweede kwartaal. Na de frequentieveiling bleef het bij T-Mobile vrij lang stil met deze nieuwe frequentieband. In April stelde ik mijzelf op een dag als doel om niet eerder naar huis te gaan dan dat ik een 1400MHz site had gevonden, wat redelijk goed uitpakte. De eerste locaties doken al snel daarna op, maar het daadwerkelijk inschakelen van al deze sites duurde in sommige gevallen nog ruim 5 maanden. T-Mobile rolt 1400MHz uit met de Huawei RRU5301, dezelfde als KPN. Deze kan met 4 antennes tegelijk zenden, wat op de meeste plekken gebruikt wordt.

Met de uitrol van de 1400MHz band is nog een andere vrij onverwachte ontwikkeling begonnen. Waar de meeste locaties met 700, 800 en 900MHz gebruik maken van de RRU5509t die zendt in een 2T4R configuratie zagen we op alle 1400MHz sectoren ineens een nieuwe RRU hangen, namelijk de RRU5512t. Deze kan niet alleen ontvangen op 4 antennes, maar ook alle banden zenden op 4 antennes tegelijk. Hierdoor is 4x4 mimo mogelijk voor telefoons die dit ondersteunen, waardoor de snelheid mogelijk omhoog gaat. Er is mogelijk nog een andere belangrijke reden om 4T4R uit te rollen op de lage banden, hierover lees je binnenkort meer.

Terwijl KPN op alle indoorlocaties nu 5G met DSS doet in de 2100MHz band heeft T-Mobile een andere strategie gekozen voor 5G op indoorlocaties. Op de drukkere plekken wordt een 700/800/900MHz RRU bijgeplaatst. Hierdoor kan T-Mobile niet alleen 5G activeren op de 700MHz band, maar ook 2G en 3G inzetten op de 900MHz band. Dat is belangrijk nu die technieken niet meer op hoog spectrum zitten, waardoor telefoons zonder VoLTE ondersteuning anders niet kunnen bellen. De 800MHz band wordt op deze locaties vaak overgeslagen. Helaas plaatst T-Mobile, in tegenstelling tot KPN en Vodafone, zijn indoorlocaties niet in het Antenneregister. Daardoor zijn deze ontwikkelingen moeilijk te volgen.

Ook bij T-Mobile is in 2021 veel veranderd in het 3G spectrum. Aan het begin van het jaar had T-Mobile alleen een 2100MHz carrier. In het laatste kwartaal is 3G in de 900MHz band weer geactiveerd, waardoor de 2G en 4G carriers in die band wat subcarriers hebben moeten inleveren. Daarna is 3G in de 2100MHz band overal uitgeschakeld. Inmiddels zitten we midden in de gefaseerde uitrol van de vergrote 2100MHz 4G carrier. Deze wordt namelijk vergoot naar de volle 20MHz. Dit is al actief in grote delen van het land, met uitzondering van in ieder geval provincie Drenthe.

In December is het snelheidslimiet voor het mobiele netwerk in stilte verhoogd. Voorheen was de downloadsnelheid maximaal 450Mbps. Inmiddels hebben we al meerdere screenshots gezien van speedtests die tegen de 600Mbps zitten, en dat op site layouts met de minste capaciteit.

Tot zover de belangrijkste ontwikkelingen op de Nederlandse mobiele netwerken. De telecomsector staat nooit stil, waardoor het volgen van de ontwikkelingen zo interessant is. Ik wil alle gebruikers van de website bedanken voor de fijne bijdragen in 2021. Het jaar 2022 wordt minstens zo interessant, en dat willen we graag met jullie blijven delen. Alvast een fijne jaarwisseling!