In de zomer van 2022 publiceerde T-Mobile in een persbericht dat Ericsson was gekozen als leverancier voor de vernieuwing van het mobiele netwerk. Dit kwam voor ons best als een verrassing. In de laatste jaren zijn ze bezig geweest om het inmiddels 10 jaar oude Huawei netwerk te upgraden naar een nieuwere generatie apparatuur, om klaar te zijn voor alle 5G ontwikkelingen. Hiermee hebben ze inmiddels al meer dan een jaar landelijke dekking met 5G in de 700MHz band. We zitten momenteel in de eerste 5G NSA fase met alle drie netwerken in Nederland, maar met de geplande frequentieveiling voor de 3500MHz band hebben we een vooruitzicht voor hogere snelheden en de invoering van standalone 5G.

Los van deze perspublicatie heeft T-Mobile weinig bekend gemaakt over hoe dit project eruit gaat zien. Uiteindelijk is het vervangen van het netwerk een traject waar de klant weinig van zal moeten merken. We hebben met de KPN Huawei modernisatie ook gezien dat dit zeker mogelijk is. Wel hebben we bij Antennekaart na de publicatie van dit persartikel lang nagedacht over hoe het nieuwe netwerk eruit zal zien. Uiteindelijk heeft T-Mobile nu al veel locaties waar ze groot uitpakken met moderne technieken zoals 8T8R en grote hoeveelheden spectrum. Met de modernisatie zullen ze sowieso niet voor mindere technieken gaan. Ook heeft Huawei in de laatste jaren een voorsprong gehad in de industrie. Zie bijvoorbeeld de introductie van 4T4R lowband RRU's in het T-Mobile netwerk, en het gebruik van 8T8R op de FDD banden. Voor zover bij ons bekend is het aanbod van Ericsson hierin minder. Maar de netwerkleveranciers zijn nooit heel open in het aanbod, en bij nieuwe contracten krijgen providers vaak toegang tot de nieuwste technieken.

Naast het bijhouden van ontwikkelingen in de telecomsector heeft Antennekaart.nl ook een actieve community met gebruikers die gemeten signaalgegevens delen. Dit gaat onder andere via apps als NetMonster. In December van het vorige jaar zagen we bij een aantal masten in het noordwesten van het land onbekende cell IDs en eNodeB IDs verschijnen. Simpel gezegd zijn dit unieke nummers voor elke frequentie op elke zendmast. Tot dusver hebben zendmasten van T-Mobile op 1800MHz een cell ID van 9 t/m 11 gehad, en een eNodeB nummer eindigend op 0. Maar in een paar aangeleverde datapunten waren duidelijke verschillen te zien. Dat wekte onze interesse, want we hebben nog nooit gezien dat deze nummers wijzigen. Daarnaast waren op de dekkingskaart van T-Mobile veel oranje vlekken te zien die duiden op onderhoud. En ook kwam er nog een melding van een lid van het Tweakers forum uit Alkmaar dat het mobiele netwerk daar ineens veel sneller was geworden. Reden genoeg voor ons om gewapend met camera en tablet in de auto te stappen en op onderzoek uit te gaan.

Onderweg pikte ik zelf onder Alkmaar langs de A9 ook al een aantal onbekende cell IDs op, wat waarschijnlijk betekent dat daar ook gewerkt wordt. Een van de eerste locaties die we bekeken was de C2000 zendmast op Sportpark Overdie. Hier werd al snel duidelijk dat de antennes en apparatuur hier zijn vervangen door Ericsson apparatuur. Voorheen had deze locatie een vrij simpele opbouw, met 700/800/900MHz en een RRU voor 1800/2100MHz. Maar nu zag ik op mijn telefoon al het FDD spectrum actief. Dus 700/800/900MHz, 1400MHz, 1800MHz, 2100MHz en 2600MHz.

Dit is een vrij compacte antenne, die ook een actief component lijkt te hebben (zie de zender achterop de antenne). Dit is zeer waarschijnlijk de Ericsson AIR3218, waar een paar foto's van te zien zijn op Google. Als dat waar is heeft deze antenne een ingebouwde 32x32 zender voor 3500MHz. Dat zou betekenen dat dit de eerste grootschalige uitrol van 3500MHz-ready apparatuur is. Aan de onderkant van de antenne zien we 12 feeders. Aan de kleuren van de stickers is te zien dat vier daarvan zijn voor het lage spectrum, vier feeders zijn voor 1400MHz, en de laatste vier zijn voor 1800MHz, 2100MHz en 2600MHz. Iets lager in de mast hangen de RRU's. Een aantal hiervan heb ik wel eens gezien in het buitenland, maar er zit ook wat onbekends bij. Hierover later meer.

In Alkmaar heb ik nog een aantal sites gevonden die met ditzelfde type antenne zijn uitgerust. Maar er waren ook aardig wat sites waar de bestaande Huawei antennes zijn hergebruikt, en waar dus alleen nieuwe RRU's zijn geplaatst. Een van de opvallendste locaties was Parkeergarage Karperton in het centrum. Op het dak van deze parkeergarage hebben alle providers antennes staan. Het dak is goed toegankelijk, dus dat geeft een mooie kans om de apparatuur beter te bekijken. T-Mobile had hier voorheen nog oude antennes hangen, van voor de 5G uitrol. Deze antennes hingen hier nu nog, maar waren inmiddels uitgerust met Ericsson RRU's. Alle providers hebben hier vrij oude antennes en apparatuur hangen, dus er zal een goede reden zijn waarom hier geen antennes zijn gewisseld. Het nadeel van het hergebruiken van oude antennes is dat deze geen 700MHz of 1400MHz ondersteunen. Verder is er niks mis met het gebruik van deze antennes. Op het moment van bezoeken zond deze site op 800MHz, 900MHz, 1800MHz, 2100MHz en 2600MHz (FDD). De 2600MHz TDD band is hier verdwenen.

Achter elke antenne hangt één RRU. Dit is Ericsson's 4466 RRU. Deze werd sinds kort in Duitsland ook al gebruikt. Deze RRU ondersteunt maar lieft drie frequentiebanden in 1 kist, namelijk 1800MHz, 2100MHz en 2600MHz (FDD). Dit alles in een 4T4R configuratie. We kenden natuurlijk de RRU's al die 1800MHz en 2100MHz konden, maar deze nieuwe doorontwikkeling heeft een derde band mogelijk gemaakt.

Dit oude type antenne heeft 2 poorten voor 1710MHz-2690MHz, 2 poorten voor 1710MHz-2170MHz en 2 poorten voor 2490MHz-2690MHz. Daardoor is hier een combiner geplaatst om het 2600MHz-signaal op twee van de vier feeders los te trekken, om het op de aparte poorten aan te kunnen sluiten. Hierdoor kunnen ze alle banden alsnog op 4T4R gebruiken. Ook zijn er twee poorten voor laag spectrum. Op de plek waar voorheen twee Huawei radiokasten stonden staat nu maar één kast, en een setje RRU's. Dit type had ik al eens gezien in het buitenland, namelijk de 2238. Dit is een 2T2R RRU waar 700MHz, 800MHz en 900MHz uit komt. Dit signaal gaat met de oude feeders naar de antenne.

Wat we hier nu zien is dus al een andere strategie dan wat KPN hanteerde tijdens zijn Huawei modernisatie. In plaats van om overal zo veel mogelijk dezelfde layout te bouwen wat vertraging op kan leveren lijkt T-Mobile voor een strategie te kiezen waar ze alle sites ombouwen. Als de antennes niet kunnen worden verwisseld sluiten ze zo veel mogelijk spectrum aan op de bestaande antennes. Binnen Alkmaar hebben we al meer dan 10 locaties gevonden die zijn omgebouwd. Vrijwel alle locaties hebben naast het standaard spectrum ook 1400MHz en 2600MHz gekregen. De 2600MHz TDD band is overal verdwenen. Dit is geen hele verrassende keuze. Voor vrijwel alle telefoons is het namelijk onmogelijk om naast 4G FDD en 5G FDD NSA een TDD carrier te koppelen. Dit resulteerde in dat de TDD band vrijwel nergens meer gebruikt werd. Dit was duidelijk zichtbaar in metingen met SDR apparatuur. In veel gevallen is deze band zelfs al uitgeschakeld om stroom te besparen. Toch zal T-Mobile moeten voldoen aan de dekkingsverplichting voor deze band, dus het is niet ondenkbaar dat deze band in de toekomst weer wordt uitgerold. Dan wellicht meteen op 5G.

Onderweg terug naar huis rijd ik over Heiloo en Castricum. Ook hier zijn al aardig wat locaties omgebouwd. In Heiloo zag ik een site met het kleinste type antenne wat T-Mobile uitrolt. Net als de mast bij Sportpark Overdie heeft deze ook 4 RRU's per sector. Nu we typenummers hebben gezien is de layout makkelijker uit te leggen. De onderste dikke RRU's zijn de 2238's voor 7/8/900MHz. Dit is maar een 2T2R exemplaar, waardoor T-Mobile er 2 per sector gebruikt om 4T4R low aan te kunnen bieden. Voor zover mij bekend heeft Ericsson nog geen RRU die 4T4R low kan doen. De hoge RRU is weer de 4466, voor 1800MHz, 2100MHz en 2600MHz. Dat signaal wordt hier op alle vier feeders gesplitst door een combiner, omdat deze antenne aparte poorten heeft voor 2600MHz. Daarnaast hangt een 4T RRU voor 1400MHz, de vrij nieuwe Radio 4020. Deze is ook al eens gezien in Duitsland. De clusterpoorten in deze antenne geven nog ruimte om 3500MHz toe te voegen in de toekomst.

Tussen Heiloo en Egmond-Binnen staat een oude tijdelijke mast die voorheen alleen 1800MHz en 2100MHz uitzond. Ook hier zijn nieuwe Ericsson zenders te zien. Er hangen drie Radio 4466 zenders in de mast, aangesloten op de oude antennes. 2600MHz is hier niet actief omdat de oude antennes dit niet ondersteunen.

Bij de mast aan de Stetlaan in Heiloo zien we weer een vergelijkbare opstelling. Hier zijn de bestaande 2L4H antennes hergebruikt. Ook hier weer tweemaal een Radio 2238 per sector voor 7/8/900MHz, een 4020 voor 1400MHz, en weer een grote Radio 4466 voor 1800/2100/2600MHz. Vrijwel alle sites die ik heb gezien hebben dit spectrum actief. Het headframe achter de antenne geeft ruimte om nog een tweede antenne op te hangen in de toekomst, vermoedelijk voor 3500MHz.

Alle sites lijken nu erg op elkaar qua uitgerold spectrum. In ieder geval lijkt het erop dat 2600MHz nu standaard overal wordt toegevoegd, en waar mogelijk ook 1400MHz. We hebben nog maar een paar sites gezien dus het is te vroeg om conclusies te trekken. Ik heb verder ook geen idee of dit een van de eerste gebieden is, of dat er al meer regio's in het land zijn met Ericsson apparatuur. Er zijn vast nog niet veel Ericsson sites, dan was het namelijk wel opgevallen in de laatste Antenneregister update. Dit was een toevallige vondst die alleen mogelijk is door het aanleveren van NetMonster data door gebruikers van de Antennekaart. Als je wilt wordt het dus zeer gewaardeerd als je je NetMonster data deelt met ons via de app.

Heb je ook het vermoeden dat er Ericsson sites bij jou in de omgeving staan? Laat het ons weten en stuur foto's. We wachten de eerstvolgende Antenneregister update af en als er meer nieuws is lees je dat hier.

Iets meer dan drie jaar geleden schreven we over het begin van de KPN Huawei ombouw. In de regio van Zoetermeer doken de eerste locaties op waar Ericsson was vervangen door Huawei. Op dat moment betekende het voor KPN een flinke vooruitgang in technologie, met als resultaat een flinke capaciteitsvergroting en tegelijk een grote stroombesparing ten opzichte van de oude Ericsson apparatuur. Inmiddels zijn nog ongeveer 200 locaties overgebleven die nog niet zijn omgebouwd. Bijna alle sites die makkelijk waren om te bouwen zijn nu wel aangepakt. Daardoor blijven een aantal lastige locaties over waar de nieuwe grote antennes te zwaar zijn, niet wenselijk zijn of waar toegang moeilijk is.

Toch zal voor deze sites een oplossing moeten worden bedacht. De licenties voor de oude Ericsson apparatuur verlopen een keer, en reserveonderdelen voor de oudere apparatuur worden moeilijk te krijgen. In de laatste paar Antenneregister updates hebben we een nieuw type locatie gezien. In tegenstelling tot de sites die we tot nu toe hebben gezien worden bij deze locaties de antennes niet verwisseld, maar worden Huawei RRU's aangesloten op de coax feeders naar deze antennes. Hierin zien we twee verschillende oplossingen:

De oude 3G2100-only sites met antennes die alleen de hoge banden ondersteunen krijgen per sector één RRU5502, die 1800 en 2100MHz ondersteunt. Daardoor worden de dekkingsgaten rond deze sites opgevuld met een stukje 4G spectrum. Andere sites met antennes voor laag spectrum krijgen in elk sector één RRU5509t. Deze doet 700MHz, 800MHz en 900MHz. In de praktijk ondersteunen deze oude antennes geen 700MHz, waardoor hier uitsluitend 4G800, 4G900 en 2G900 wordt ingezet.

Een aantal van deze 'lastige' oude sites zijn sites die al 1800MHz hadden. Opvallend is dat deze frequentieband hier is weggehaald, waardoor er in feite een teruggang in capaciteit is. In de laatste Antenneregister update zien we 4 sites die vroeger 2G900, 3G2100, 4G800 en 4G1800 hadden, waar nu alleen een 800+900MHz RRU is geplaatst. Toch is de oude antenne voor 1800MHz en 2100MHz nog aanwezig, waardoor deze banden in principe hadden kunnen worden ingeschakeld. Dit geeft aan dat dit waarschijnlijk een tijdelijke situatie is en dat er wordt gezocht naar een alternatief.

Bij de ijsbaan in Bovenkarspel staat een van deze locaties. Voorheen had deze locatie alleen 3G op 2100MHz, dat is nu vervangen door 4G op 1800MHz en 2100MHz.

Hierboven zie je een type antenne die veel voorkwam. Een kleine antenne voor alleen het hoge spectrum. Verder is hier bovenin de buismast niks veranderd. De kabels voor de stelmotoren voor de elektrische tilt zijn zelfs afgeknipt, die doen dus niks meer. Op de grond staat een nieuwe Huawei kast met een drietal RRU's.

De nieuwe RRU's zijn simpelweg aangesloten op de coax feeders naar de antenne, waardoor deze upgrades makkelijk uit te voeren zijn zonder in de mast dingen te hoeven veranderen.

In het bos bij Lelystad kwam ik per toeval een van de eerste locaties tegen waar een soortgelijke ombouw is uitgevoerd voor alleen het lage spectrum. Op de onderstaande foto kun je de antennes zien. De rechter antenne is voor 800MHz en 900MHz. De linker antenne werd in het verleden gebruikt voor 2100MHz. Die band hadden ze hier in theorie ook kunnen aanzetten op 4G, maar er is gekozen om dat niet te doen.

Op de grond is een soortgelijke opstelling te zien, met een nieuwe Huawei kast en drie RRU's.

Deze mast ziet er op zichzelf niet zwak uit, maar alle drie de providers hebben hier nog geen ombouw gedaan. Het vermoeden bestaat dat deze mast gaat verdwijnen. KPN gaat daar niet op wachten want wil graag van alle Ericsson apparatuur af, dus heeft hier gekozen voor de makkelijke oplossing. Je kunt hier zien welke sites al op een soortgelijke manier zijn omgebouwd. Het wil zeker niet zeggen dat alle 200 overgebleven KPN sites naar een zeer minimale configuratie worden omgebouwd. We zien nog steeds wel omgebouwde sites net als de drie welbekende Huawei setups. Met gemiddeld 15 tot 20 omgebouwde sites per week verwachten we dat de Huawei ombouw nog 10 tot 15 weken gaat duren. Dan is het KPN netwerk klaar voor de komende jaren.

Lage bassen dreunden eind Juni in de omgeving van Biddinghuizen. Het Defqon festival vond daar weer plaats, voor het eerst sinds 2019. Af en toe was de muziek goed hoorbaar in de nieuwe woning, wat afgelopen half jaar veel vrije tijd heeft gekost, waardoor de content op de site een beetje tegenviel. Maar dat project is inmiddels afgerond, dus het is weer tijd om de nieuwste ontwikkelingen in de telecomsector te delen. Sinds het begin van het festivalseizoen heb ik veel onderzoek gedaan naar hoe providers ervoor zorgen dat je bereikbaar blijft op een festival. De grote projecten op het vaste netwerk zijn inmiddels bekend en lopen mooi door. Maar op tijdelijke locaties voor festivals hebben we nog nooit uitgebreid ingezoomd. Voor 2022 hebben we zeker 2 jaar geen festivals gezien. 2 jaar waarin het dataverbruik flink toenam, en waarin het Tele2 netwerk werd afgebouwd. Mijn lijst met tijdelijke zendmasten op festivals van dit jaar bevat inmiddels bijna 150 locaties, en is waarschijnlijk nog niet eens compleet. Een groot deel hiervan werd verklapt door tijdelijke straalverbindingen. Van deze locaties hebben we een deel bezocht en bekeken. In dit artikel laten we jullie zien wat de ontwikkelingen zijn in de tijdelijke setups die providers gebruiken, en nemen we jullie mee naar een aantal festivals.

Het normale macronetwerk van de providers is meestal ontworpen op een bepaald aantal apparaten in een bepaald gebied. Op een gemiddeld festival lopen al snel enkele duizenden tot tientallen duizenden mensen rond. Het is dan niet gek dat dit teveel apparaten zijn voor het vaste netwerk. Er zijn grofweg 3 manieren om capaciteit op een mobiel netwerk te verhogen: meer spectrum, meer/kleinere cellen en het bouwen van meer sites. Bijplaatsen van spectrum op het vaste netwerk levert over het algemeen niet voldoende winst op. Daarom plaatsen providers bij de meeste festivals een tijdelijke zendmast. Deze zien er over het algemeen anders uit dan wat je gewend bent.

Verschillende antennes

Voor deze tijdelijke festivalmasten worden meestal speciale antennes gebruikt, namelijk multi-beam antennes. Een normale sectorantenne heeft een straalbreedte van rond de 65 graden. In een normale mast hangen meestal 3 van deze antennes, om dekking rondom te verzorgen. Maar als je een terrein hebt met heel veel mensen wil je het netwerk opdelen in zo klein mogelijke sectoren, om ervoor te zorgen dat je de bandbreedte met zo weinig mogelijk apparaten hoeft te delen. Daarom zie je providers op festivals vaak antennes gebruiken die 30 graden of 15 graden breed zenden. Een multi-beam antenne is een paneelantenne waar 5 of 6 sectoren van 15 graden in zitten. Daarmee kunnen deze antennes dus een gebied van in totaal 90 graden breed dekken. In de onderstaande foto kun je het bereik drie sectoren van een multi-beam antenne van Vodafone zien, op het TT-Circuit in Assen.

Hierboven kun je duidelijk 3 stralen zien die uit een multi-beam antenne komen. De verschillende sectorbreedtes worden soms door elkaar gebruikt. Je ziet dan multi-beam antennes van 15 graden, antennes voor 30 graden breed en 'normale' sectorantennes die 65 graden breed zenden. De radioplanners van de providers kiezen dit op basis van de verwachte drukte in bepaalde gebieden. De multi-beam antennes zijn makkelijk te herkennen. Voor elk sector gaan twee kabels in de antenne. Soms worden bepaalde sectoren strategisch niet gebruikt.

Het actieve netwerk

We gaan nu kijken naar de apparatuur die door elke provider wordt gebruikt, en eventuele ontwikkelingen hierin.

KPN

KPN is de eerste provider die we gaan bekijken. KPN is zijn netwerk druk aan het ombouwen van Ericsson naar Huawei. Voor de coronaperiode had KPN een metalen frame met daaraan 9 setjes RRUs. 1800MHz, 2100MHz en 2600MHz. Deze werden via een combiner aangesloten op de antennes. KPN kon hierdoor per festivalcontainer dus 9 sectoren uitzenden. Voorheen waren deze festivalcontainers opgebouwd met Ericsson apparatuur. In 2020 heeft KPN deze festivalcontainers vernieuwd met Huawei apparatuur. De eerste opstelling hiervan was op de Formule 1 in 2021. Maar ik had zelf nog nooit een vernieuwde Huawei opstelling kunnen zien. Dat gaf dus extra motivatie om tijdens de opbouwperiode veel festivallocaties af te struinen om te zien hoe de techniek eruit ziet.

Begin Mei lukte het me om zo'n opstelling te bekijken. Elke festivalcontainer heeft nu 9 setjes 1800+2100MHz RRU's, en 9 setjes 2600MHz FDD RRU's. De signalen hieruit worden gecombineerd waardoor alle signalen samen de antenne in gaan. Daarnaast heeft KPN per festivalcontainer ruimte voor 1 2600MHz TDD massive mimo antenne. Aan het begin zette KPN op deze locaties 5G in op 2100MHz via DSS. Dit is al vrij snel uitgeschakeld na de eerste festivals.

KPN heeft sinds het begin van het seizoen ook zonnepannelen geplaatst op hun festivalcontainers. Deze kunnen de accu's in de kast rechtstreeks opladen waardoor minder stroom uit de aggregaat hoeft te worden gebruikt. Het geeft ook wat extra betrouwbaarheid wanneer de spanning onverwacht wegvalt. Bij een aantal festivals waar KPN de basisinfrastructuur voor de andere providers regelt is ook gebruik gemaakt van een nieuwer type aggregaat, die primair uit zonne energie levert, maar kan terugvallen op een dieselaggregaat wanneer er te weinig zon is.

Een tijdelijke zendmast moet natuurlijk verbonden worden met de rest van het netwerk. Meestal worden hiervoor straalverbindingen gebruikt die verbinden naar een andere site. Alle providers gebruiken hiervoor Huawei RTN380 verbindingen. Deze werken op een frequentie van 80GHz met een kanaal van 750MHz breed en 4096QAM modulatie. Hierdoor kunnen de providers meerdere gigabits over de straalverbinding sturen. Meestal genoeg voor een tijdelijke mast. Maar KPN heeft de luxe van een gigantische hoeveelheid glasvezel in de grond. Daarom heeft KPN bij een flink aantal festivallocaties een glasvezelkast geplaatst op de plek waar de tijdelijke mast komt te staan. KPN hoeft hier dan niet te vertrouwen op straalverbindingen, maar kan rechtstreeks in het netwerk inprikken op een 10Gbps glasvezelverbinding.

KPN is eigenlijk de enige provider die losse 30-graden antennes gebruikt. KPN is erg selectief met het inzetten van capaciteit. Je ziet vaak dat 15 graden multi-beam antennes en 30 graden antennes door elkaar worden gebruikt.

Daarnaast zet KPN tijdens vrijwel alle festivals een sector of zelfs een hele locatie van het vaste netwerk uit. In andere gevallen zetten ze alleen het lage spectrum op het vaste netwerk uit wat naar het festival richt. Dit is om ervoor te zorgen dat telefoons niet ongewenst op het vaste netwerk terechtkomen, wat daardoor overbelast raakt. Hoewel dit logisch klinkt lijkt KPN de enige provider die actief spectrum uitschakelt.

Vodafone

De volgende provider waar we naar gaan kijken is Vodafone. Van voor 2020 kan ik me slecht herinneren hoe de Vodafone evenementlocaties eruit zagen. Ik heb een enkele keer een rode container gezien met een mast er bovenop. De apparatuur stond binnen in de container en was daardoor niet zichtbaar. Op dat moment zond de tijdelijke mast alleen 1800MHz uit, en wat 3G carriers op 2100MHz. Tegenwoordig gebruikt Vodafone al het spectrum wat ze hebben. Dus 1800MHz, 2100MHz en twee carriers op 2600MHz. Daarnaast plaatst Vodafone bij de meeste tijdelijke masten nog drie sectoren met laag spectrum, namelijk 4G op 800MHz en 2G op 900MHz. Vodafone is daarmee de enige provider die laag spectrum inzet op tijdelijke masten.

Op het moment van schrijven lijkt Vodafone 13 locatiecontainers te hebben. Dit is alles wat ik ben tegengekomen, en past precies in het gat van eNodeB nummers die bekend zijn op de Antennekaart. Ze hebben twee verschillende soorten. Een deel heeft zenders voor 6 sectoren, en een deel heeft apparatuur voor 9 sectoren. De apparatuur hangt in een rood stalen frame. 2 kasten aan de voorkant met basebands en transmissie erin, en aan de achterkant een rack met RRU's.

Op de foto zie je een locatieset voor 6 sectoren. De 3 RRU's linksboven zijn voor 800MHz (Radio 2217). Daarnaast hangen 6 2242 RRU's voor 1800MHz en 2100MHz. Linksonder hangen 3 RRU's voor 900MHz (met handvat, de 2219). En daarnaast hangen 6 2212 RRU's voor 2600MHz. Bovenin hangen combiners die de signalen combineren in een enkele feeder.

Vodafone gebruikt vaker dan de andere providers locatiesetups met maar 3 'normale' sectoren rondom de mast. Over het algemeen houdt dit zich goed. Het Vodafone netwerk lijkt minder populair onder de doelgroep van sommige festivals. Daardoor is een Vodafone verbinding soms nog wel bruikbaar wanneer KPN of T-Mobile tegen de capaciteit lopen.

Het gebruik van laag spectrum is uniek. Vodafone heeft een speciaal type multi-beam antenne waar 3 30 graden brede sectoren met laag spectrum uit komen. Deze wordt regelmatig geplaatst bij festivals om het 2G netwerk te ontlasten.

T-Mobile

T-Mobile heeft dit festivalseizoen de meeste locatiesetups geplaatst. Waar Vodafone minder populair is onder de doelgroep voor de meeste festivals is T-Mobile juist veel populairder. Dat is soms voelbaar in de snelheid van het netwerk. T-Mobile begon het jaar met hun oudere locatieset die 1800MHz en 2100MHz kan zenden. Elke set heeft zenders voor 6 sectoren. Maar doordat deze set van T-Mobile veel compacter is dan die van KPN of Vodafone worden bij de grotere festivals meestal 2 sets per mast geplaatst, waardoor ze maar liefst 12 sectoren kunnen uitzenden. Qua configuratie lijken deze locatiesets van T-Mobile erg veel op vaste locaties. In elke locatieset zitten 2 BBU's, die elk 3 sectoren doen. Wanneer er 12 sectoren nodig zijn hebben ze dus 4 BBU's om de site aan te sturen. Een voorbeeld zie je hieronder. Deze foto is genomen een aantal dagen voor Koningsdag bij het Olympisch Stadion in Amsterdam.

Tijdens dit koningsdag festival liep deze tijdelijke locatie qua capaciteit helemaal vol. Het zou mooi zijn om het voormalige Tele2 2600MHz FDD spectrum in gebruik te gaan nemen. In Mei doken de eerste locaties al op waar dit spectrum was toegevoegd. En vanaf Juni zagen we de oudere opstelling niet meer terugkomen. De tweede kast van elke set heeft ruimte gemaakt voor een rack met RRU's. Hier hangen zes 5502 RRU's, voor 4T4R 1800MHz + 2100MHz, en zes 5301 RRU's, voor 4T4R 2600MHz. Maar deze worden gewoon in 2T2R mode gebruikt. Via combiners aan de zijkant gaat het signaal naar de antennes in de mast.

De performance van deze vernieuwde sites was voelbaar beter dan op de oude locatieset. Dus het toevoegen van 2600MHz helpt enorm. Waar andere providers nog wel eens spelen met grotere sectoren of verschillende antennes hangt T-Mobile vrijwel altijd 1 of 2 multi-beam antennes van 6x 15 graden op. In principe worden maar 2 van de 4 poorten van de meeste RRU's gebruikt. Toch hebben we van het Formule 1 evenement in 2022 screenshots gezien van telefoons met mimo rank 4 op bepaalde plekken waar een 'normale' sectorantenne hangt. Dat betekent dus dat T-Mobile af en toe 4x4 mimo inzet, of hier een proef mee aan het doen is. Dat is voor het eerst op tijdelijke masten in Nederland. We moeten komend festivalseizoen dus goed opletten of we dit vaker gaan zien.

Het opbouwen van al deze tijdelijke masten is een enorme logistieke operatie. In de piekweken zijn er weekenden waar zelfs 5 tot 10 tijdelijke masten in het land staan. In Augustus waren er zo veel festivals dat providers te weinig apparatuur hadden. Want in Biddinghuizen vond Lowlands plaats, in Hilvarenbeek en Amsterdam waren een aantal festivals, bij Mysteryland in Hoofddorp stonden meerdere tijdelijke masten, en ze infrastructuur voor de Formule 1 moest al worden opgebouwd. In één geval hebben we zelfs gezien dat KPN een normale type 2 site heeft gebouwd in een tijdelijke zendmast in Almere. Ziet er gek uit, maar het is beter dan niks.

Tot zover onze informatie over de netwerkapparatuur wat providers gebruiken op festivals. Maar we zijn nog niet klaar. In deel 2 van dit artikel nemen we je mee naar een aantal festivals, en gaan we daar laten zien hoe de boel is opgezet. Daarnaast is alle drukte in het privéleven weer op een normaal niveau gekomen. Nog bedankt voor de fijne berichten naar waar de content op de site bleef. De ontwikkelingen in de telecomsector zijn te interessant om niet meer met jullie te delen. We gaan een interessante tijd tegemoet met de ombouw van Vodafone die bezig is, KPN die de Huawei ombouw afrondt, T-Mobile die alles gaat ombouwen naar Ericsson, en de aankomende uitrol van het 3500MHz spectrum. We zijn dus snel weer bij jullie terug met meer content.

Heb je vragen of opmerkingen? Laat het weten op het Antenneforum.

De jaarlijkse Umlaut Connect (voorheen P3) test heeft in de eerste weken van 2022 weer plaatsgevonden. De resultaten zijn vandaag gepubliceerd, waarbij KPN de winnaar is met 976 van de 1000 punten. Kort gevolgd door T-Mobile met een verschil van maar vier punten, namelijk 972 van de 1000. Vodafone sluit af met 938 punten, wat wereldwijd gezien nog steeds erg goed is.

De jaarlijkse benchmark bestaat uit meerdere componenten. Een drive-test waarbij meerdere auto's door het land rijden om diverse tests uit te voeren, een walk-test in grote steden, een test in treinen op belangrijkste trajecten, en ten slotte nog een crowd test waarbij in een periode vanaf Augustus 2021 tot Februari 2022 testdata is verzameld via telefoons van 112.509 gebruikers in het land. Dit laatste wordt gedaan door code toe te voegen aan bepaalde populaire apps in de app stores. De providers worden getest op kwaliteit van voice (telefoongesprekken) en data.

KPN en T-Mobile scoren even hoog op de voice test. Hierbij doet T-Mobile het iets beter in de drive-tests door steden, terwijl KPN het beter doet in drive-tests in dorpen. In alle situaties heeft T-Mobile de snelste setup-tijd van het telefoongesprek. Uit de data-test wordt duidelijk dat KPN in de steden net iets meer capaciteit te verdelen heeft, terwijl het T-Mobile netwerk in sommige categorieën net iets betrouwbaarder is. In de laatste categorie, de crowd test, wordt duidelijk dat T-Mobile de sterkste dekking heeft, kort gevolgd door Vodafone. Een verklaring hiervoor is de grotere hoeveelheid sites die deze operators hebben in dichtbevolkte gebieden. Wel is de dekking over het hele land van KPN beter volgens deze test.

Al met al wordt uit de Umlaut Connect test steeds duidelijker dat de Nederlandse netwerken erg aan elkaar gewaagd zijn, en dan met name KPN en T-Mobile. In de meeste categorieën zijn de verschillen maar minder dan één procentpunt. Vodafone scoort lager dan KPN en T-Mobile, maar doet het wereldwijd gezien nog steeds erg goed.

KPN heeft de laatste twee jaar enorm veel geïnvesteerd in het mobiele netwerk door alles om te bouwen naar Huawei. Daarbij zijn op de meeste plekken erg zware sites gebouwd. Je komt zelfs in het buitengebied nog regelmatig sites tegen met al het spectrum, inclusief 2600MHz (FDD en TDD). De echte strategie van 2600MHz TDD is hier nog vrij onduidelijk. Want ondanks dat KPN dit op veel sites uitrolt (met in de steden zelfs massive mimo antennes) zie je maar vrij zelden dat deze band wordt gebruikt op de telefoon, terwijl de TDD band wel dubbel zo groot is als de FDD band. Het enige moment dat de TDD band duidelijk groot is ingezet was met de Formule 1 in Zandvoort. Mogelijk is KPN nog aan het experimenteren met de grootschalige inzet van deze band en zullen we deze later vaker in actie zien, maar het is zonde om te zien dat KPN nu heel veel geld steekt in de uitrol van een frequentieband die vervolgens amper wordt gebruikt.

De grote overcapaciteit op het nieuwe KPN netwerk geeft de operator een duidelijk voordeel in de begindagen van het 5G-tijdperk. Toch is onze verwachting dat wanneer de ombouw naar het Huawei netwerk klaar is we vrij lange tijd amper upgrades zullen zien aan deze sites. De enige grote upgrade zal dan de toevoeging van het 3500MHz spectrum zijn. Dit terwijl T-Mobile veel selectiever is met de inzet van het spectrum, waar ze het alleen toevoegen op plekken waar het echt voordeel biedt. T-Mobile heeft wat spectrum betreft meer ruimte om te groeien, dus bestaat de kans dat deze operator de leiding in deze test in de nabije toekomst weer overneemt.

Vodafone is op dit moment ook een grote upgrade aan het doen, waarbij bestaande sites niet alleen worden geupgrade, maar ook veel nieuwe sites worden gebouwd. Het zal daarom interessant worden of Vodafone in de toekomst dichter bij KPN en T-Mobile zal scoren.

De volledige testuitslag van Umlaut lees je hier.

Het jaar 2021 is inmiddels alweer voorbij. De ontwikkelingen in de telecomsector zijn weer flink geweest. Daarom willen we om het jaar af te sluiten alle ontwikkelingen die dit jaar in de Nederlandse netwerken hebben plaatsgevonden op een rij zetten, en blikken we alvast voorzichtig vooruit op wat we de komende tijd verwachten.

KPN

We beginnen bij KPN. Gedurende 2021 zijn er ruim duizend sites omgebouwd van Ericsson naar Huawei. Op dit moment is de meerderheid van alle KPN locaties omgebouwd naar Huawei. Met een tempo van zo'n 15 tot 20 sites per week wordt het hele land stukje voor stukje omgebouwd. KPN houdt nog steeds stevig vast aan de standaardlayouts die ze gebruiken sinds het begin van de Huawei uitrol. Qua capaciteit zijn er nog steeds grofweg 3 soorten locaties. Binnen de drie soorten zitten nog kleine variaties in het formaat van de antennes.

De hoeveelheid capaciteit op de nieuwe sites is enorm. Nu KPN steeds verder in de buurt van het noorden van het land komt valt op dat een flink aantal locaties in dunbevolkt landelijk gebied hele zware layouts krijgen, waardoor de komende jaren upgrades in principe bijna niet nodig zijn.

Ondanks de matige festivalzomer is het nieuwe ontwerp tijdelijke zendmast van KPN met Huawei apparatuur nu ook gereed. Deze is onder andere al gebruikt tijdens de Formule 1 in Zandvoort. Ik heb deze helaas nog nergens van dichtbij kunnen bekijken. Ik hoop dus dat dat in het komende jaar gaat lukken.

In de laatste maanden van 2021 is KPN bezig om alvast afscheid te nemen van het 3G netwerk. Dit jaar zijn een flink aantal oude 3G-only sites omgebouwd naar volwaardige Huawei locaties. Op 1 November is 3G vrijwel overal uitgeschakeld in de 2100MHz band. Alleen sites met alleen 3G 2100MHz houden deze band nog, in afwachting tot ombouw. Niet al te lang daarna is de 2100MHz 4G carrier op alle Huawei sites vergroot naar de volle 20MHz. Op Ericsson sites blijft deze carrier 15MHz breed. Ook de 900MHz 3G band staat op de planning om uitgeschakeld te worden, namelijk op 31 Maart 2022.

Vorig jaar was al te zien dat KPN op een aantal indoorlocaties 5G heeft geactiveerd in de 2100MHz band door middel van Dynamic Spectrum Sharing (DSS). Rond begin December is dit doorgevoerd op vrijwel alle indoorlocaties in het KPN netwerk. Hierdoor kunnen gebruikers ook binnen gebruik maken van een 5G verbinding. Toch hebben de meeste KPN indoorlocaties wel een gecombineerde 700, 800 en 900MHz RRU voor het 2G 900MHz signaal. Hierdoor zou op sommige indoorlocaties 5G op 700MHz ook een optie kunnen zijn, maar daar is niet voor gekozen.

Vodafone

We gaan verder met Vodafone. Ver voordat de veiling voor de 700MHz band was begonnen lieten T-Mobile en KPN al een duidelijke strategie zien wat ze van plan zijn met de nieuwe 700MHz band, namelijk landelijk uitrollen. Bij Vodafone was die visie aan het begin van 2021 nog niet bekend. Hier en daar werden op sites zonder 5G een extra 1800MHz RRU opgehangen om 5G te kunnen aanbieden, maar vrijwel nergens werden antennes verwisseld voor dit doel. In de eerste Antennekaart update van het jaar doken een vijftal 700MHz locaties op. Daarna bleef het weer een tijdje stil. Uit de Antennekaart updates bleek ook wel dat in deze periode heel weinig locaties werden uitgerold, en dat ook de uitrol van de 1800MHz band voor 5G vrijwel stil leek te liggen. Tegen de zomer werd duidelijk dat Vodafone in deze tijd aan het wachten was op de nieuwe Ericsson RRU 2460, die 700, 800 en 900MHz in een 2T4R configuratie kan zenden. Inmiddels worden er geen sites meer gebouwd zonder de 700MHz-band.

Vodafone begon niet alleen met het actief uitrollen van de 700MHz band, maar ook doken er op veel plekken in het buitengebied nieuwe sites op. De nieuwe prestatieverplichting die vanaf medio 2022 geldt voor alle providers is hier ongetwijfeld een belangrijke reden voor. Hierbij moeten alle providers op 98% van het grondgebied van elke gemeente minimaal 8Mbps snelheid kunnen bieden. Toch bleven veel van deze nieuwe locaties lang uitgeschakeld. En tot op de dag van vandaag zijn er alleen al in de provincie Drenthe zo'n 20 sites die al een half jaar geleden zijn gebouwd, maar nog steeds niet actief zijn.

De reden hiervoor is niet publiekelijk bekend. Toch zou het chiptekort in de IT-sector hier een rol in kunnen spelen. Ook is te zien dat sommige nieuwe sites meteen op een glasvezelverbinding word aangesloten, en deze verbinding dus mogelijk even op zich heeft laten wachten.

Vodafone lijkt grofweg 2 soorten antennes te gebruiken voor deze nieuwe sites. Eén hiervan is een variant met 2 arrays voor lage banden en 4 arrays voor hoge banden (2L4H). Later in het jaar lijkt een variant met 2 lage en 6 hoge arrays (2L6H) vaker voor te komen. Het voordeel van de 2L6H variant is dat al het Vodafone spectrum hierop kan worden gebruikt zonder combiners.

Opvallend is dat bij de meeste nieuwe en omgebouwde locaties in de kasten geen accu's meer aanwezig zijn voor noodstroomvoorziening. Het is onbekend of dit zo blijft, of dat Vodafone deze later weer gaat plaatsen. Ook is in de uitrol van het 700MHz spectrum een zwakte te zien die bij KPN en T-Mobile niet aanwezig is. De 700MHz licentie van Vodafone mag namelijk in een deel van de provincie Drenthe niet worden gebruikt door de WSRT telescoop in Westerbork. In de vergunning staat een zone van 10km rond de telescopen bij Westerbork waar geen diensten mogen worden aangeboden in de 700MHz band. Dit is om te voorkomen dat een harmonische frequentie van deze band storen op de WSRT. Een soortgelijke restrictie zit in het nieuwe 1400MHz spectrum van alle providers, wat ook duidelijk te zien is bij Vodafone en KPN.

Een ander verrassend punt aan de Vodafone strategie is dat ze bij vrijwel alle sites met 700MHz een RRU plaatsen die 1800MHz én 2100MHz ondersteunt. Hiervan zijn 3 varianten, namelijk de 2242, de 4480, en de nieuwe 2260. Maar vervolgens schakelt Vodafone op deze RRUs op meer dan de helft van de sites alleen 1800MHz in. Sterker nog, de feeders die uit deze RRUs komen zijn gelabeld als alleen 1800MHz. Wat het idee hierachter is weet ik niet. Het kan een argument zijn dat ze de extra capaciteit niet nodig hebben, en dus simpelweg niet aanzetten. Maar Vodafone gebruikt al technieken in het netwerk om bepaald spectrum uit te schakelen als het rustig is op het netwerk. Ook is de 2100MHz carrier van Vodafone nog maar 15MHz breed, terwijl ze 20MHz hebben en de overige 5MHz voor niks wordt gebruikt.

Toch heeft Vodafone in het afgelopen jaar op zo'n 500 locaties 5G geactiveerd, en hebben ze ruim 400 sites omgebouwd naar 700MHz. De 1400MHz band komt iets langzamer op gang met nog maar 130 sites.

T-Mobile

Na KPN en Vodafone is de laatste provider waar we het over gaan hebben T-Mobile. Aan het begin van het jaar waren er nog een klein aantal Tele2 sites actief. Deze zijn grotendeels overgenomen door T-Mobile, en daarmee is het Tele2 netwerk dus verdwenen. In het eerste deel van het jaar is vrijwel overal de oude Tele2 apparatuur weggehaald. Inmiddels kom je bijna nergens meer Tele2 sites tegen.

T-Mobile is dit jaar erg druk geweest met upgrades die voor de meesten van ons vrij onzichtbaar zijn. Waar de meeste zendmasten een glasvezelverbinding hebben is dit lang niet overal haalbaar. In dat geval wordt gebruik gemaakt van straalverbindingen. De oudere straalverbindingen kunnen in de meeste gevallen maximaal rond de 400 tot 500Mbps aan verkeer aan. Dat was altijd genoeg, maar nu kan de T-Mobile site layout met de minste capaciteit al ruim 700Mbps per sector verwerken. De oude straalverbindingen zijn dus niet voldoende.

Om die reden is T-Mobile dit jaar erg druk bezig geweest om elke verbinding te vervangen door nieuwe Huawei straalverbindingen die werken in de 80GHz band, namelijk de RTN380 serie. Door de grote hoeveelheid spectrum die in deze band beschikbaar is kunnen erg brede kanalen worden gebruikt. Daardoor kunnen deze verbindingen meerdere gigabits per seconde verwerken. Voldoende om ook de latere fases van de 5G uitrol te kunnen doorstaan. Door de hoge frequentie zijn deze verbindingen veel directioneler, en ook veel gevoeliger voor weersomstandigheden, waardoor de maximale afstand 10 tot 15km is. Daarom wordt op de langere afstanden een secundaire 18GHz verbinding toegevoegd, die als backup kan dienen als de 80GHz verbinding voor harde regen tijdelijk niet goed werkt. Het lijkt erop dat het doel is dat de oude Ericsson Minilink straalverbindingen in het T-Mobile netwerk vrijwel overal zullen worden vervangen.

In Februari van dit jaar schreven we nog een update over de bestaande layouts en waarschijnlijke strategie van T-Mobile. Maar al en paar maanden na dat artikel is de inhoud ingehaald door de ontwikkelingen. Een belangrijke ontwikkeling in dit jaar was de uitrol van het voormalige Tele2 2600MHz FDD spectrum. De drukte op het netwerk was voelbaar na de integratie van de Tele2 klanten. Inmiddels hebben al deze plekken upgrades gekregen met het 2600MHz FDD spectrum. Ook stond in de netwerkupdate van begin 2021 dat T-Mobile op sites met actieve antennes voor 1800MHz maar 2T2R 2100MHz gebruikte. In het tweede kartaal van 2021 zag ik de eerste locaties waar deze RRUs waren vervangen door een 4T4R RRU, namelijk de RRU5904. Hiermee kan op deze band 4x4 Mimo worden gebruikt.

De uitrol van het nieuwe 1400MHz spectrum is ook begonnen in het tweede kwartaal. Na de frequentieveiling bleef het bij T-Mobile vrij lang stil met deze nieuwe frequentieband. In April stelde ik mijzelf op een dag als doel om niet eerder naar huis te gaan dan dat ik een 1400MHz site had gevonden, wat redelijk goed uitpakte. De eerste locaties doken al snel daarna op, maar het daadwerkelijk inschakelen van al deze sites duurde in sommige gevallen nog ruim 5 maanden. T-Mobile rolt 1400MHz uit met de Huawei RRU5301, dezelfde als KPN. Deze kan met 4 antennes tegelijk zenden, wat op de meeste plekken gebruikt wordt.

Met de uitrol van de 1400MHz band is nog een andere vrij onverwachte ontwikkeling begonnen. Waar de meeste locaties met 700, 800 en 900MHz gebruik maken van de RRU5509t die zendt in een 2T4R configuratie zagen we op alle 1400MHz sectoren ineens een nieuwe RRU hangen, namelijk de RRU5512t. Deze kan niet alleen ontvangen op 4 antennes, maar ook alle banden zenden op 4 antennes tegelijk. Hierdoor is 4x4 mimo mogelijk voor telefoons die dit ondersteunen, waardoor de snelheid mogelijk omhoog gaat. Er is mogelijk nog een andere belangrijke reden om 4T4R uit te rollen op de lage banden, hierover lees je binnenkort meer.

Terwijl KPN op alle indoorlocaties nu 5G met DSS doet in de 2100MHz band heeft T-Mobile een andere strategie gekozen voor 5G op indoorlocaties. Op de drukkere plekken wordt een 700/800/900MHz RRU bijgeplaatst. Hierdoor kan T-Mobile niet alleen 5G activeren op de 700MHz band, maar ook 2G en 3G inzetten op de 900MHz band. Dat is belangrijk nu die technieken niet meer op hoog spectrum zitten, waardoor telefoons zonder VoLTE ondersteuning anders niet kunnen bellen. De 800MHz band wordt op deze locaties vaak overgeslagen. Helaas plaatst T-Mobile, in tegenstelling tot KPN en Vodafone, zijn indoorlocaties niet in het Antenneregister. Daardoor zijn deze ontwikkelingen moeilijk te volgen.

Ook bij T-Mobile is in 2021 veel veranderd in het 3G spectrum. Aan het begin van het jaar had T-Mobile alleen een 2100MHz carrier. In het laatste kwartaal is 3G in de 900MHz band weer geactiveerd, waardoor de 2G en 4G carriers in die band wat subcarriers hebben moeten inleveren. Daarna is 3G in de 2100MHz band overal uitgeschakeld. Inmiddels zitten we midden in de gefaseerde uitrol van de vergrote 2100MHz 4G carrier. Deze wordt namelijk vergoot naar de volle 20MHz. Dit is al actief in grote delen van het land, met uitzondering van in ieder geval provincie Drenthe.

In December is het snelheidslimiet voor het mobiele netwerk in stilte verhoogd. Voorheen was de downloadsnelheid maximaal 450Mbps. Inmiddels hebben we al meerdere screenshots gezien van speedtests die tegen de 600Mbps zitten, en dat op site layouts met de minste capaciteit.

Tot zover de belangrijkste ontwikkelingen op de Nederlandse mobiele netwerken. De telecomsector staat nooit stil, waardoor het volgen van de ontwikkelingen zo interessant is. Ik wil alle gebruikers van de website bedanken voor de fijne bijdragen in 2021. Het jaar 2022 wordt minstens zo interessant, en dat willen we graag met jullie blijven delen. Alvast een fijne jaarwisseling!