Sinds het begin van het jaar zijn er bij Vodafone een aantal belangrijke veranderingen geweest. We lijken in een nieuwe fase van hun netwerk terecht te zijn gekomen. Daarom is het tijd om alle nieuwe dingen op een rijtje te zetten.

Aan het begin van dit jaar zagen we op het netwerk van Vodafone iets wat we in Nederland nog niet eerder gezien hebben; inter-site carrier-aggregation (CA). Carrier aggregation is een functie van het netwerk waarbij je telefoon meerdere frequentiebanden kan koppelen om hogere snelheden te halen. Normaal werkt dit alleen met de carriers van de mast waarmee je primair bent verbonden. Met inter-site CA kun je ook spectrum koppelen van een mast in de buurt. Ben je primair bijvoorbeeld verbonden met een mast die alleen 800MHz en 1800MHz heeft, maar staat er in de buurt een mast met 2600MHz? Dan kun je de 2600MHz carrier nu ook secundair koppelen. Dit werkt ook met andere frequentiebanden. De enige limitatie lijkt te zijn dat je maximaal 1 carrier van een site uit de buurt kunt koppelen. Ook is deze feature soms geblokkeerd op een mast met slechte transmissie. Als de mast waarmee je primair bent verbonden bijvoorbeeld een oudere straalverbinding heeft die maar een paar honderd megabit per seconde aan kan zal inter-site CA niet werken. Je primaire mast moet namelijk het verkeer wat via de secundaire site moet lopen zelf verwerken, en via het transmissie netwerk naar de andere mast sturen. Daarmee belast je de straalverbinding twee keer.

Met deze inter-site CA feature wordt de capaciteit hier en daar iets verhoogd. Doordat Vodafone heel veel variaties heeft in het gebruik van spectrum kan het voorkomen dat een mast het erg druk heeft, maar dan kan een mast in de buurt nu helpen om dat te ontlasten.

Vlak voor de Umlaut test aan het begin van het jaar zagen we ook dat Vodafone weer heel veel 4G2100 inschakelt. Sinds de start van de 700MHz uitrol gebruikt Vodafone overal 1800+2100MHz RRU's. Maar op veel plekken laten ze 2100MHz inactief. Veel van deze RRUs hebben zelfs labels waar alleen 1800MHz op gemarkeerd staat, terwijl de RRU gewoon twee banden ondersteunt. Bij een groot deel van deze sites kunnen ze op afstand 4G2100 aanzetten. Een uitzondering hierop is een aantal sites waar ook 1400MHz actief is. In die situatie is er voor 2100MHz een tweede baseband nodig, en een tweede glasvezelkabel in deze RRU. Bij veel sites is dit echter niet aanwezig, waardoor 2100MHz niet op afstand kan worden aangezet, terwijl de RRU het wel ondersteunt.

Vorig jaar zagen we vlak voor de Umlaut test ook al dat Vodafone veel 4G2100 inschakelde, maar dit jaar gingen ze verder dan dat. We zagen ook dat ze op veel indoorlocaties deze band inschakelden, of op sites met oude actieve AIR21 antennes. Deze waren in veel gevallen rechtstreeks aangesloten op de DUW (de controller voor 3G), waardoor fysiek iemand bij de site langs moest om de glasvezelkabel om te prikken naar de baseband. In het buitengebied had Vodafone nog relatief vaak sites met alleen 4G800, waardoor dit een hele welkome toevoeging is.

In Januari zat een lid van onze community op het werk uit het raam te kijken hoe Vodafone aan de andere kant van de straat bezig was de site te upgraden. Dit is een plek die redelijk in het buitengebied zat, dus het bericht dat er vier RRUs kwamen te hangen was vrij verrassend. Later bleek dat Vodafone hier 2600MHz heeft opgehangen. In 2022 zijn er weinig sites bijgekomen met 2600MHz, maar sinds het begin van 2023 is Vodafone weer flink bezig om 2600MHz uit te rollen. Maar nu niet alleen in stedelijk gebied, maar ook in het buitengebied. Dit kan samenhangen met de introductie van inter-site CA. Als Vodafone nu een aantal sites in het buitengebied 2600MHz geeft heb je daar in de wijde omgeving wat aan.

In de kaart update van 5 April zagen we twee omgebouwde sites in Hoogeveen. Rijdend op de A28 zag ik dat bij de westerlijke site geen extra eNB nummer meer werd gebruikt voor 4G2100. Zoals eerder benoemd hadden sites met 1400MHz altijd een eigen baseband voor 4G2100, maar nu dus niet meer. Dat was voor mij reden om deze site te bezoeken. Hieronder zie je een foto van deze site.

Wat hier meteen opvalt is dat Vodafone op deze site geen Huawei antennes meer gebruikt (die ze zeker de laatste 5 jaar overal gebruikten). Op deze site hangen antennes van Commscope. Om precies te zijn is dit een 2L6H antenne, net zoals ze met Huawei gebruikten. Dat betekent dat deze antenne twee interne sets antennes heeft voor laag spectrum (700-900MHz), en zes interne sets antennes voor de hogere banden (waarvan twee die ook 1400MHz kunnen). Maar hier is nog iets nieuws. Voorheen gebruikte Vodafone voor 1400MHz de Radio 2012. Deze heeft twee poorten, en zendt dus in een 2T configuratie. Op deze site zien we de nieuwe Radio 4020 (die T-Mobile ook overal gebruikt). Deze heeft vier poorten en zendt dus in een 4T configuratie. Naast de onderste RRUs zie je nog een klein kastje achter de antenne zitten. Dat is een filter voor 1400MHz. In de vergunningen voor 1400MHz is een clausule opgenomen dat het signaal in deze band rond Westerbork niet te sterk mag zijn. Hier staan radiotelescopen die gevoelig zijn op deze band. Daarom gebruikt Vodafone hier een bandpass filter, om te voorkomen dat signaal buiten de band lekt en stoort op de radiotelescopen.

Vodafone is dus duidelijk een nieuwere generatie Ericsson apparatuur gaan gebruiken, en heeft nu definitief afscheid genomen van Huawei. De verklaring dat ze geen aparte baseband meer nodig hebben voor 4G2100 kwam pas later toen ik door verleende omgevingsvergunningen aan het lezen was. Vodafone is de nieuwe Ericsson Baseband 6651 gaan gebruiken. Dit is de doos die onder in de kast hangt waarop de RRUs zijn aangesloten. Deze nieuwe Baseband heeft veel meer rekenkracht.

Nu Vodafone Commscope antennes gaat gebruiken is hun afhankelijkheid op Huawei minder groot geworden. Er was nog een belangrijk component dat Vodafone van Huawei gebruikte: Straalverbindingen. Hiervoor gebruikten ze de RTN380 serie, die werkt op 80GHz met een optionele secundaire frequentie. Deze straalverbindingen kunnen snelheden van ongeveer 4Gbps beide kanten op doen, met een 750MHz breed kanaal en 4096QAM-modulatie. In de zomer van 2022 kwamen we de eerste alternatieven tegen, de 80GHz Ericsson Minilink. Toen nog vrij zeldzaam, inmiddels kom je ze regelmatig tegen en lijkt Vodafone zelfs actief de Huawei RTN straalverbindingen aan het vervangen te zijn.

Eerder in dit artikel benoemden we al dat Vodafone sinds het begin van het jaar actiever 2600MHz aan het uitrollen is. Maar sinds de introductie van de nieuwe generatie Ericsson basebands en Commscope antennes lijken ze nóg harder aan het uitrollen. We komen regelmatig een omgebouwde site tegen waar alle poorten in de antenne gevuld zijn of waar een vierde RRU voor 2600MHz zichtbaar is. Maar tot onze verbazing zet Vodafone het lang niet overal meer aan, zelfs als de apparatuur er wel hangt. In een paar gevallen hebben we zelfs gezien dat na de ombouw 2600MHz kort actief was, en daarna werd uitgeschakeld. Mogelijk wacht Vodafone weer tot de aankomende Umlaut test om dan in één keer op veel sites dit nieuwe spectrum aan te zetten. Of het is onderdeel van hun 5G strategie, waar we mogelijk 5G op 2600MHz gaan zien, of dat ze deze band op 4G houden om de 5G NSA snelheid een boost te geven. We hebben zoiets namelijk eerder gezien: Na de 700MHz frequentieveiling had Vodafone nog geen enkele site met 700MHz, dus zetten ze 5G aan op 1800MHz met DSS. Maar een persartikel op de site zei dat ze snel 5G konden activeren door nieuw verkregen spectrum, wat helemaal niet werd gebruikt voor de initiële activatie.

Maar met alle bovenstaande ontwikkelingen hebben we nog steeds niet alles gehad. Terwijl we in Amsterdam waren om de T-Mobile Ericsson uitrol daar in de stad te bekijken zagen we iets anders interessants. Een mast langs de A10 had kleine vierkante antennes in de top gekregen. Bij die mast aangekomen bleek dat Vodafone hier een ombouw had gedaan naar nieuwe Ericsson apparatuur met Commscope antennes. Deze site had het volle pakket gekregen qua spectrum met vier RRUs per sector, en nog een andere leuke verrassing: Actieve antennes voor 3500MHz!

De antenne die Vodafone hier gebruikt is de Ericsson AIR3278. Dit is een 32x32 massive mimo antenne. Hiermee kan Vodafone na de aankomende frequentieveiling voor 3500MHz op afstand 5G inschakelen in deze nieuwe band. We zijn inmiddels ongeveer 10 sites tegengekomen waar deze antennes hangen. Voornamelijk aan de randen van steden, maar ook een voorbeeld midden in een weiland in het buitengebied, en eentje langs de A1 op de Veluwe. Ze lijken dus nog niet erg druk te zijn met deze antenne. Mogelijk dat er in dicht stedelijk gebied nog een 64x64 variant komt. Onze verwachting is sowieso niet dat Vodafone elke site 3500MHz gaat geven, iets waar T-Mobile wel mee bezig is. Het Vodafone netwerk is veel minder druk, dus op rustigere gebieden kunnen ze het prima af zonder 3500MHz, maar met wat extra 2600MHz spectrum.

We zijn bijna tot het einde gekomen. De laatste update gaat over festivals. In de laatste weken valt het ons op dat Vodafone bij festivals veel minder festivalmasten plaatst dan in voorgaande jaren. als alternatief geven ze een vaste mast in de omgeving een upgrade met al het spectrum. In de meeste gevallen werkt dat prima. Dit is waarschijnlijk het resultaat van een kostenbesparing, maar dat is speculatie.

Tot zover de update van Vodafone. In het laatste halve jaar is er veel veranderd. We houden dus in de gaten wat dit allemaal gaat betekenen. Ook is de toevoeging van antennes voor 3500MHz interessant om te zien, en daarmee is Vodafone de tweede provider die actief 3500MHz aan het uitrollen is. Alleen bij KPN zijn nog weinig ontwikkelingen te zien voor deze band. Kom je zelf ook zo'n antenne tegen? Deel het met ons! Dit kan op het Antenneforum, maar we zijn ook op andere manieren te bereiken.

In de zomer van 2022 publiceerde T-Mobile in een persbericht dat Ericsson was gekozen als leverancier voor de vernieuwing van het mobiele netwerk. Dit kwam voor ons best als een verrassing. In de laatste jaren zijn ze bezig geweest om het inmiddels 10 jaar oude Huawei netwerk te upgraden naar een nieuwere generatie apparatuur, om klaar te zijn voor alle 5G ontwikkelingen. Hiermee hebben ze inmiddels al meer dan een jaar landelijke dekking met 5G in de 700MHz band. We zitten momenteel in de eerste 5G NSA fase met alle drie netwerken in Nederland, maar met de geplande frequentieveiling voor de 3500MHz band hebben we een vooruitzicht voor hogere snelheden en de invoering van standalone 5G.

Los van deze perspublicatie heeft T-Mobile weinig bekend gemaakt over hoe dit project eruit gaat zien. Uiteindelijk is het vervangen van het netwerk een traject waar de klant weinig van zal moeten merken. We hebben met de KPN Huawei modernisatie ook gezien dat dit zeker mogelijk is. Wel hebben we bij Antennekaart na de publicatie van dit persartikel lang nagedacht over hoe het nieuwe netwerk eruit zal zien. Uiteindelijk heeft T-Mobile nu al veel locaties waar ze groot uitpakken met moderne technieken zoals 8T8R en grote hoeveelheden spectrum. Met de modernisatie zullen ze sowieso niet voor mindere technieken gaan. Ook heeft Huawei in de laatste jaren een voorsprong gehad in de industrie. Zie bijvoorbeeld de introductie van 4T4R lowband RRU's in het T-Mobile netwerk, en het gebruik van 8T8R op de FDD banden. Voor zover bij ons bekend is het aanbod van Ericsson hierin minder. Maar de netwerkleveranciers zijn nooit heel open in het aanbod, en bij nieuwe contracten krijgen providers vaak toegang tot de nieuwste technieken.

Naast het bijhouden van ontwikkelingen in de telecomsector heeft Antennekaart.nl ook een actieve community met gebruikers die gemeten signaalgegevens delen. Dit gaat onder andere via apps als NetMonster. In December van het vorige jaar zagen we bij een aantal masten in het noordwesten van het land onbekende cell IDs en eNodeB IDs verschijnen. Simpel gezegd zijn dit unieke nummers voor elke frequentie op elke zendmast. Tot dusver hebben zendmasten van T-Mobile op 1800MHz een cell ID van 9 t/m 11 gehad, en een eNodeB nummer eindigend op 0. Maar in een paar aangeleverde datapunten waren duidelijke verschillen te zien. Dat wekte onze interesse, want we hebben nog nooit gezien dat deze nummers wijzigen. Daarnaast waren op de dekkingskaart van T-Mobile veel oranje vlekken te zien die duiden op onderhoud. En ook kwam er nog een melding van een lid van het Tweakers forum uit Alkmaar dat het mobiele netwerk daar ineens veel sneller was geworden. Reden genoeg voor ons om gewapend met camera en tablet in de auto te stappen en op onderzoek uit te gaan.

Onderweg pikte ik zelf onder Alkmaar langs de A9 ook al een aantal onbekende cell IDs op, wat waarschijnlijk betekent dat daar ook gewerkt wordt. Een van de eerste locaties die we bekeken was de C2000 zendmast op Sportpark Overdie. Hier werd al snel duidelijk dat de antennes en apparatuur hier zijn vervangen door Ericsson apparatuur. Voorheen had deze locatie een vrij simpele opbouw, met 700/800/900MHz en een RRU voor 1800/2100MHz. Maar nu zag ik op mijn telefoon al het FDD spectrum actief. Dus 700/800/900MHz, 1400MHz, 1800MHz, 2100MHz en 2600MHz.

Dit is een vrij compacte antenne, die ook een actief component lijkt te hebben (zie de zender achterop de antenne). Dit is zeer waarschijnlijk de Ericsson AIR3218, waar een paar foto's van te zien zijn op Google. Als dat waar is heeft deze antenne een ingebouwde 32x32 zender voor 3500MHz. Dat zou betekenen dat dit de eerste grootschalige uitrol van 3500MHz-ready apparatuur is. Aan de onderkant van de antenne zien we 12 feeders. Aan de kleuren van de stickers is te zien dat vier daarvan zijn voor het lage spectrum, vier feeders zijn voor 1400MHz, en de laatste vier zijn voor 1800MHz, 2100MHz en 2600MHz. Iets lager in de mast hangen de RRU's. Een aantal hiervan heb ik wel eens gezien in het buitenland, maar er zit ook wat onbekends bij. Hierover later meer.

In Alkmaar heb ik nog een aantal sites gevonden die met ditzelfde type antenne zijn uitgerust. Maar er waren ook aardig wat sites waar de bestaande Huawei antennes zijn hergebruikt, en waar dus alleen nieuwe RRU's zijn geplaatst. Een van de opvallendste locaties was Parkeergarage Karperton in het centrum. Op het dak van deze parkeergarage hebben alle providers antennes staan. Het dak is goed toegankelijk, dus dat geeft een mooie kans om de apparatuur beter te bekijken. T-Mobile had hier voorheen nog oude antennes hangen, van voor de 5G uitrol. Deze antennes hingen hier nu nog, maar waren inmiddels uitgerust met Ericsson RRU's. Alle providers hebben hier vrij oude antennes en apparatuur hangen, dus er zal een goede reden zijn waarom hier geen antennes zijn gewisseld. Het nadeel van het hergebruiken van oude antennes is dat deze geen 700MHz of 1400MHz ondersteunen. Verder is er niks mis met het gebruik van deze antennes. Op het moment van bezoeken zond deze site op 800MHz, 900MHz, 1800MHz, 2100MHz en 2600MHz (FDD). De 2600MHz TDD band is hier verdwenen.

Achter elke antenne hangt één RRU. Dit is Ericsson's 4466 RRU. Deze werd sinds kort in Duitsland ook al gebruikt. Deze RRU ondersteunt maar lieft drie frequentiebanden in 1 kist, namelijk 1800MHz, 2100MHz en 2600MHz (FDD). Dit alles in een 4T4R configuratie. We kenden natuurlijk de RRU's al die 1800MHz en 2100MHz konden, maar deze nieuwe doorontwikkeling heeft een derde band mogelijk gemaakt.

Dit oude type antenne heeft 2 poorten voor 1710MHz-2690MHz, 2 poorten voor 1710MHz-2170MHz en 2 poorten voor 2490MHz-2690MHz. Daardoor is hier een combiner geplaatst om het 2600MHz-signaal op twee van de vier feeders los te trekken, om het op de aparte poorten aan te kunnen sluiten. Hierdoor kunnen ze alle banden alsnog op 4T4R gebruiken. Ook zijn er twee poorten voor laag spectrum. Op de plek waar voorheen twee Huawei radiokasten stonden staat nu maar één kast, en een setje RRU's. Dit type had ik al eens gezien in het buitenland, namelijk de 2238. Dit is een 2T2R RRU waar 700MHz, 800MHz en 900MHz uit komt. Dit signaal gaat met de oude feeders naar de antenne.

Wat we hier nu zien is dus al een andere strategie dan wat KPN hanteerde tijdens zijn Huawei modernisatie. In plaats van om overal zo veel mogelijk dezelfde layout te bouwen wat vertraging op kan leveren lijkt T-Mobile voor een strategie te kiezen waar ze alle sites ombouwen. Als de antennes niet kunnen worden verwisseld sluiten ze zo veel mogelijk spectrum aan op de bestaande antennes. Binnen Alkmaar hebben we al meer dan 10 locaties gevonden die zijn omgebouwd. Vrijwel alle locaties hebben naast het standaard spectrum ook 1400MHz en 2600MHz gekregen. De 2600MHz TDD band is overal verdwenen. Dit is geen hele verrassende keuze. Voor vrijwel alle telefoons is het namelijk onmogelijk om naast 4G FDD en 5G FDD NSA een TDD carrier te koppelen. Dit resulteerde in dat de TDD band vrijwel nergens meer gebruikt werd. Dit was duidelijk zichtbaar in metingen met SDR apparatuur. In veel gevallen is deze band zelfs al uitgeschakeld om stroom te besparen. Toch zal T-Mobile moeten voldoen aan de dekkingsverplichting voor deze band, dus het is niet ondenkbaar dat deze band in de toekomst weer wordt uitgerold. Dan wellicht meteen op 5G.

Onderweg terug naar huis rijd ik over Heiloo en Castricum. Ook hier zijn al aardig wat locaties omgebouwd. In Heiloo zag ik een site met het kleinste type antenne wat T-Mobile uitrolt. Net als de mast bij Sportpark Overdie heeft deze ook 4 RRU's per sector. Nu we typenummers hebben gezien is de layout makkelijker uit te leggen. De onderste dikke RRU's zijn de 2238's voor 7/8/900MHz. Dit is maar een 2T2R exemplaar, waardoor T-Mobile er 2 per sector gebruikt om 4T4R low aan te kunnen bieden. Voor zover mij bekend heeft Ericsson nog geen RRU die 4T4R low kan doen. De hoge RRU is weer de 4466, voor 1800MHz, 2100MHz en 2600MHz. Dat signaal wordt hier op alle vier feeders gesplitst door een combiner, omdat deze antenne aparte poorten heeft voor 2600MHz. Daarnaast hangt een 4T RRU voor 1400MHz, de vrij nieuwe Radio 4020. Deze is ook al eens gezien in Duitsland. De clusterpoorten in deze antenne geven nog ruimte om 3500MHz toe te voegen in de toekomst.

Tussen Heiloo en Egmond-Binnen staat een oude tijdelijke mast die voorheen alleen 1800MHz en 2100MHz uitzond. Ook hier zijn nieuwe Ericsson zenders te zien. Er hangen drie Radio 4466 zenders in de mast, aangesloten op de oude antennes. 2600MHz is hier niet actief omdat de oude antennes dit niet ondersteunen.

Bij de mast aan de Stetlaan in Heiloo zien we weer een vergelijkbare opstelling. Hier zijn de bestaande 2L4H antennes hergebruikt. Ook hier weer tweemaal een Radio 2238 per sector voor 7/8/900MHz, een 4020 voor 1400MHz, en weer een grote Radio 4466 voor 1800/2100/2600MHz. Vrijwel alle sites die ik heb gezien hebben dit spectrum actief. Het headframe achter de antenne geeft ruimte om nog een tweede antenne op te hangen in de toekomst, vermoedelijk voor 3500MHz.

Alle sites lijken nu erg op elkaar qua uitgerold spectrum. In ieder geval lijkt het erop dat 2600MHz nu standaard overal wordt toegevoegd, en waar mogelijk ook 1400MHz. We hebben nog maar een paar sites gezien dus het is te vroeg om conclusies te trekken. Ik heb verder ook geen idee of dit een van de eerste gebieden is, of dat er al meer regio's in het land zijn met Ericsson apparatuur. Er zijn vast nog niet veel Ericsson sites, dan was het namelijk wel opgevallen in de laatste Antenneregister update. Dit was een toevallige vondst die alleen mogelijk is door het aanleveren van NetMonster data door gebruikers van de Antennekaart. Als je wilt wordt het dus zeer gewaardeerd als je je NetMonster data deelt met ons via de app.

Heb je ook het vermoeden dat er Ericsson sites bij jou in de omgeving staan? Laat het ons weten en stuur foto's. We wachten de eerstvolgende Antenneregister update af en als er meer nieuws is lees je dat hier.

Iets meer dan drie jaar geleden schreven we over het begin van de KPN Huawei ombouw. In de regio van Zoetermeer doken de eerste locaties op waar Ericsson was vervangen door Huawei. Op dat moment betekende het voor KPN een flinke vooruitgang in technologie, met als resultaat een flinke capaciteitsvergroting en tegelijk een grote stroombesparing ten opzichte van de oude Ericsson apparatuur. Inmiddels zijn nog ongeveer 200 locaties overgebleven die nog niet zijn omgebouwd. Bijna alle sites die makkelijk waren om te bouwen zijn nu wel aangepakt. Daardoor blijven een aantal lastige locaties over waar de nieuwe grote antennes te zwaar zijn, niet wenselijk zijn of waar toegang moeilijk is.

Toch zal voor deze sites een oplossing moeten worden bedacht. De licenties voor de oude Ericsson apparatuur verlopen een keer, en reserveonderdelen voor de oudere apparatuur worden moeilijk te krijgen. In de laatste paar Antenneregister updates hebben we een nieuw type locatie gezien. In tegenstelling tot de sites die we tot nu toe hebben gezien worden bij deze locaties de antennes niet verwisseld, maar worden Huawei RRU's aangesloten op de coax feeders naar deze antennes. Hierin zien we twee verschillende oplossingen:

De oude 3G2100-only sites met antennes die alleen de hoge banden ondersteunen krijgen per sector één RRU5502, die 1800 en 2100MHz ondersteunt. Daardoor worden de dekkingsgaten rond deze sites opgevuld met een stukje 4G spectrum. Andere sites met antennes voor laag spectrum krijgen in elk sector één RRU5509t. Deze doet 700MHz, 800MHz en 900MHz. In de praktijk ondersteunen deze oude antennes geen 700MHz, waardoor hier uitsluitend 4G800, 4G900 en 2G900 wordt ingezet.

Een aantal van deze 'lastige' oude sites zijn sites die al 1800MHz hadden. Opvallend is dat deze frequentieband hier is weggehaald, waardoor er in feite een teruggang in capaciteit is. In de laatste Antenneregister update zien we 4 sites die vroeger 2G900, 3G2100, 4G800 en 4G1800 hadden, waar nu alleen een 800+900MHz RRU is geplaatst. Toch is de oude antenne voor 1800MHz en 2100MHz nog aanwezig, waardoor deze banden in principe hadden kunnen worden ingeschakeld. Dit geeft aan dat dit waarschijnlijk een tijdelijke situatie is en dat er wordt gezocht naar een alternatief.

Bij de ijsbaan in Bovenkarspel staat een van deze locaties. Voorheen had deze locatie alleen 3G op 2100MHz, dat is nu vervangen door 4G op 1800MHz en 2100MHz.

Hierboven zie je een type antenne die veel voorkwam. Een kleine antenne voor alleen het hoge spectrum. Verder is hier bovenin de buismast niks veranderd. De kabels voor de stelmotoren voor de elektrische tilt zijn zelfs afgeknipt, die doen dus niks meer. Op de grond staat een nieuwe Huawei kast met een drietal RRU's.

De nieuwe RRU's zijn simpelweg aangesloten op de coax feeders naar de antenne, waardoor deze upgrades makkelijk uit te voeren zijn zonder in de mast dingen te hoeven veranderen.

In het bos bij Lelystad kwam ik per toeval een van de eerste locaties tegen waar een soortgelijke ombouw is uitgevoerd voor alleen het lage spectrum. Op de onderstaande foto kun je de antennes zien. De rechter antenne is voor 800MHz en 900MHz. De linker antenne werd in het verleden gebruikt voor 2100MHz. Die band hadden ze hier in theorie ook kunnen aanzetten op 4G, maar er is gekozen om dat niet te doen.

Op de grond is een soortgelijke opstelling te zien, met een nieuwe Huawei kast en drie RRU's.

Deze mast ziet er op zichzelf niet zwak uit, maar alle drie de providers hebben hier nog geen ombouw gedaan. Het vermoeden bestaat dat deze mast gaat verdwijnen. KPN gaat daar niet op wachten want wil graag van alle Ericsson apparatuur af, dus heeft hier gekozen voor de makkelijke oplossing. Je kunt hier zien welke sites al op een soortgelijke manier zijn omgebouwd. Het wil zeker niet zeggen dat alle 200 overgebleven KPN sites naar een zeer minimale configuratie worden omgebouwd. We zien nog steeds wel omgebouwde sites net als de drie welbekende Huawei setups. Met gemiddeld 15 tot 20 omgebouwde sites per week verwachten we dat de Huawei ombouw nog 10 tot 15 weken gaat duren. Dan is het KPN netwerk klaar voor de komende jaren.

Lage bassen dreunden eind Juni in de omgeving van Biddinghuizen. Het Defqon festival vond daar weer plaats, voor het eerst sinds 2019. Af en toe was de muziek goed hoorbaar in de nieuwe woning, wat afgelopen half jaar veel vrije tijd heeft gekost, waardoor de content op de site een beetje tegenviel. Maar dat project is inmiddels afgerond, dus het is weer tijd om de nieuwste ontwikkelingen in de telecomsector te delen. Sinds het begin van het festivalseizoen heb ik veel onderzoek gedaan naar hoe providers ervoor zorgen dat je bereikbaar blijft op een festival. De grote projecten op het vaste netwerk zijn inmiddels bekend en lopen mooi door. Maar op tijdelijke locaties voor festivals hebben we nog nooit uitgebreid ingezoomd. Voor 2022 hebben we zeker 2 jaar geen festivals gezien. 2 jaar waarin het dataverbruik flink toenam, en waarin het Tele2 netwerk werd afgebouwd. Mijn lijst met tijdelijke zendmasten op festivals van dit jaar bevat inmiddels bijna 150 locaties, en is waarschijnlijk nog niet eens compleet. Een groot deel hiervan werd verklapt door tijdelijke straalverbindingen. Van deze locaties hebben we een deel bezocht en bekeken. In dit artikel laten we jullie zien wat de ontwikkelingen zijn in de tijdelijke setups die providers gebruiken, en nemen we jullie mee naar een aantal festivals.

Het normale macronetwerk van de providers is meestal ontworpen op een bepaald aantal apparaten in een bepaald gebied. Op een gemiddeld festival lopen al snel enkele duizenden tot tientallen duizenden mensen rond. Het is dan niet gek dat dit teveel apparaten zijn voor het vaste netwerk. Er zijn grofweg 3 manieren om capaciteit op een mobiel netwerk te verhogen: meer spectrum, meer/kleinere cellen en het bouwen van meer sites. Bijplaatsen van spectrum op het vaste netwerk levert over het algemeen niet voldoende winst op. Daarom plaatsen providers bij de meeste festivals een tijdelijke zendmast. Deze zien er over het algemeen anders uit dan wat je gewend bent.

Verschillende antennes

Voor deze tijdelijke festivalmasten worden meestal speciale antennes gebruikt, namelijk multi-beam antennes. Een normale sectorantenne heeft een straalbreedte van rond de 65 graden. In een normale mast hangen meestal 3 van deze antennes, om dekking rondom te verzorgen. Maar als je een terrein hebt met heel veel mensen wil je het netwerk opdelen in zo klein mogelijke sectoren, om ervoor te zorgen dat je de bandbreedte met zo weinig mogelijk apparaten hoeft te delen. Daarom zie je providers op festivals vaak antennes gebruiken die 30 graden of 15 graden breed zenden. Een multi-beam antenne is een paneelantenne waar 5 of 6 sectoren van 15 graden in zitten. Daarmee kunnen deze antennes dus een gebied van in totaal 90 graden breed dekken. In de onderstaande foto kun je het bereik drie sectoren van een multi-beam antenne van Vodafone zien, op het TT-Circuit in Assen.

Hierboven kun je duidelijk 3 stralen zien die uit een multi-beam antenne komen. De verschillende sectorbreedtes worden soms door elkaar gebruikt. Je ziet dan multi-beam antennes van 15 graden, antennes voor 30 graden breed en 'normale' sectorantennes die 65 graden breed zenden. De radioplanners van de providers kiezen dit op basis van de verwachte drukte in bepaalde gebieden. De multi-beam antennes zijn makkelijk te herkennen. Voor elk sector gaan twee kabels in de antenne. Soms worden bepaalde sectoren strategisch niet gebruikt.

Het actieve netwerk

We gaan nu kijken naar de apparatuur die door elke provider wordt gebruikt, en eventuele ontwikkelingen hierin.

KPN

KPN is de eerste provider die we gaan bekijken. KPN is zijn netwerk druk aan het ombouwen van Ericsson naar Huawei. Voor de coronaperiode had KPN een metalen frame met daaraan 9 setjes RRUs. 1800MHz, 2100MHz en 2600MHz. Deze werden via een combiner aangesloten op de antennes. KPN kon hierdoor per festivalcontainer dus 9 sectoren uitzenden. Voorheen waren deze festivalcontainers opgebouwd met Ericsson apparatuur. In 2020 heeft KPN deze festivalcontainers vernieuwd met Huawei apparatuur. De eerste opstelling hiervan was op de Formule 1 in 2021. Maar ik had zelf nog nooit een vernieuwde Huawei opstelling kunnen zien. Dat gaf dus extra motivatie om tijdens de opbouwperiode veel festivallocaties af te struinen om te zien hoe de techniek eruit ziet.

Begin Mei lukte het me om zo'n opstelling te bekijken. Elke festivalcontainer heeft nu 9 setjes 1800+2100MHz RRU's, en 9 setjes 2600MHz FDD RRU's. De signalen hieruit worden gecombineerd waardoor alle signalen samen de antenne in gaan. Daarnaast heeft KPN per festivalcontainer ruimte voor 1 2600MHz TDD massive mimo antenne. Aan het begin zette KPN op deze locaties 5G in op 2100MHz via DSS. Dit is al vrij snel uitgeschakeld na de eerste festivals.

KPN heeft sinds het begin van het seizoen ook zonnepannelen geplaatst op hun festivalcontainers. Deze kunnen de accu's in de kast rechtstreeks opladen waardoor minder stroom uit de aggregaat hoeft te worden gebruikt. Het geeft ook wat extra betrouwbaarheid wanneer de spanning onverwacht wegvalt. Bij een aantal festivals waar KPN de basisinfrastructuur voor de andere providers regelt is ook gebruik gemaakt van een nieuwer type aggregaat, die primair uit zonne energie levert, maar kan terugvallen op een dieselaggregaat wanneer er te weinig zon is.

Een tijdelijke zendmast moet natuurlijk verbonden worden met de rest van het netwerk. Meestal worden hiervoor straalverbindingen gebruikt die verbinden naar een andere site. Alle providers gebruiken hiervoor Huawei RTN380 verbindingen. Deze werken op een frequentie van 80GHz met een kanaal van 750MHz breed en 4096QAM modulatie. Hierdoor kunnen de providers meerdere gigabits over de straalverbinding sturen. Meestal genoeg voor een tijdelijke mast. Maar KPN heeft de luxe van een gigantische hoeveelheid glasvezel in de grond. Daarom heeft KPN bij een flink aantal festivallocaties een glasvezelkast geplaatst op de plek waar de tijdelijke mast komt te staan. KPN hoeft hier dan niet te vertrouwen op straalverbindingen, maar kan rechtstreeks in het netwerk inprikken op een 10Gbps glasvezelverbinding.

KPN is eigenlijk de enige provider die losse 30-graden antennes gebruikt. KPN is erg selectief met het inzetten van capaciteit. Je ziet vaak dat 15 graden multi-beam antennes en 30 graden antennes door elkaar worden gebruikt.

Daarnaast zet KPN tijdens vrijwel alle festivals een sector of zelfs een hele locatie van het vaste netwerk uit. In andere gevallen zetten ze alleen het lage spectrum op het vaste netwerk uit wat naar het festival richt. Dit is om ervoor te zorgen dat telefoons niet ongewenst op het vaste netwerk terechtkomen, wat daardoor overbelast raakt. Hoewel dit logisch klinkt lijkt KPN de enige provider die actief spectrum uitschakelt.

Vodafone

De volgende provider waar we naar gaan kijken is Vodafone. Van voor 2020 kan ik me slecht herinneren hoe de Vodafone evenementlocaties eruit zagen. Ik heb een enkele keer een rode container gezien met een mast er bovenop. De apparatuur stond binnen in de container en was daardoor niet zichtbaar. Op dat moment zond de tijdelijke mast alleen 1800MHz uit, en wat 3G carriers op 2100MHz. Tegenwoordig gebruikt Vodafone al het spectrum wat ze hebben. Dus 1800MHz, 2100MHz en twee carriers op 2600MHz. Daarnaast plaatst Vodafone bij de meeste tijdelijke masten nog drie sectoren met laag spectrum, namelijk 4G op 800MHz en 2G op 900MHz. Vodafone is daarmee de enige provider die laag spectrum inzet op tijdelijke masten.

Op het moment van schrijven lijkt Vodafone 13 locatiecontainers te hebben. Dit is alles wat ik ben tegengekomen, en past precies in het gat van eNodeB nummers die bekend zijn op de Antennekaart. Ze hebben twee verschillende soorten. Een deel heeft zenders voor 6 sectoren, en een deel heeft apparatuur voor 9 sectoren. De apparatuur hangt in een rood stalen frame. 2 kasten aan de voorkant met basebands en transmissie erin, en aan de achterkant een rack met RRU's.

Op de foto zie je een locatieset voor 6 sectoren. De 3 RRU's linksboven zijn voor 800MHz (Radio 2217). Daarnaast hangen 6 2242 RRU's voor 1800MHz en 2100MHz. Linksonder hangen 3 RRU's voor 900MHz (met handvat, de 2219). En daarnaast hangen 6 2212 RRU's voor 2600MHz. Bovenin hangen combiners die de signalen combineren in een enkele feeder.

Vodafone gebruikt vaker dan de andere providers locatiesetups met maar 3 'normale' sectoren rondom de mast. Over het algemeen houdt dit zich goed. Het Vodafone netwerk lijkt minder populair onder de doelgroep van sommige festivals. Daardoor is een Vodafone verbinding soms nog wel bruikbaar wanneer KPN of T-Mobile tegen de capaciteit lopen.

Het gebruik van laag spectrum is uniek. Vodafone heeft een speciaal type multi-beam antenne waar 3 30 graden brede sectoren met laag spectrum uit komen. Deze wordt regelmatig geplaatst bij festivals om het 2G netwerk te ontlasten.

T-Mobile

T-Mobile heeft dit festivalseizoen de meeste locatiesetups geplaatst. Waar Vodafone minder populair is onder de doelgroep voor de meeste festivals is T-Mobile juist veel populairder. Dat is soms voelbaar in de snelheid van het netwerk. T-Mobile begon het jaar met hun oudere locatieset die 1800MHz en 2100MHz kan zenden. Elke set heeft zenders voor 6 sectoren. Maar doordat deze set van T-Mobile veel compacter is dan die van KPN of Vodafone worden bij de grotere festivals meestal 2 sets per mast geplaatst, waardoor ze maar liefst 12 sectoren kunnen uitzenden. Qua configuratie lijken deze locatiesets van T-Mobile erg veel op vaste locaties. In elke locatieset zitten 2 BBU's, die elk 3 sectoren doen. Wanneer er 12 sectoren nodig zijn hebben ze dus 4 BBU's om de site aan te sturen. Een voorbeeld zie je hieronder. Deze foto is genomen een aantal dagen voor Koningsdag bij het Olympisch Stadion in Amsterdam.

Tijdens dit koningsdag festival liep deze tijdelijke locatie qua capaciteit helemaal vol. Het zou mooi zijn om het voormalige Tele2 2600MHz FDD spectrum in gebruik te gaan nemen. In Mei doken de eerste locaties al op waar dit spectrum was toegevoegd. En vanaf Juni zagen we de oudere opstelling niet meer terugkomen. De tweede kast van elke set heeft ruimte gemaakt voor een rack met RRU's. Hier hangen zes 5502 RRU's, voor 4T4R 1800MHz + 2100MHz, en zes 5301 RRU's, voor 4T4R 2600MHz. Maar deze worden gewoon in 2T2R mode gebruikt. Via combiners aan de zijkant gaat het signaal naar de antennes in de mast.

De performance van deze vernieuwde sites was voelbaar beter dan op de oude locatieset. Dus het toevoegen van 2600MHz helpt enorm. Waar andere providers nog wel eens spelen met grotere sectoren of verschillende antennes hangt T-Mobile vrijwel altijd 1 of 2 multi-beam antennes van 6x 15 graden op. In principe worden maar 2 van de 4 poorten van de meeste RRU's gebruikt. Toch hebben we van het Formule 1 evenement in 2022 screenshots gezien van telefoons met mimo rank 4 op bepaalde plekken waar een 'normale' sectorantenne hangt. Dat betekent dus dat T-Mobile af en toe 4x4 mimo inzet, of hier een proef mee aan het doen is. Dat is voor het eerst op tijdelijke masten in Nederland. We moeten komend festivalseizoen dus goed opletten of we dit vaker gaan zien.

Het opbouwen van al deze tijdelijke masten is een enorme logistieke operatie. In de piekweken zijn er weekenden waar zelfs 5 tot 10 tijdelijke masten in het land staan. In Augustus waren er zo veel festivals dat providers te weinig apparatuur hadden. Want in Biddinghuizen vond Lowlands plaats, in Hilvarenbeek en Amsterdam waren een aantal festivals, bij Mysteryland in Hoofddorp stonden meerdere tijdelijke masten, en ze infrastructuur voor de Formule 1 moest al worden opgebouwd. In één geval hebben we zelfs gezien dat KPN een normale type 2 site heeft gebouwd in een tijdelijke zendmast in Almere. Ziet er gek uit, maar het is beter dan niks.

Tot zover onze informatie over de netwerkapparatuur wat providers gebruiken op festivals. Maar we zijn nog niet klaar. In deel 2 van dit artikel nemen we je mee naar een aantal festivals, en gaan we daar laten zien hoe de boel is opgezet. Daarnaast is alle drukte in het privéleven weer op een normaal niveau gekomen. Nog bedankt voor de fijne berichten naar waar de content op de site bleef. De ontwikkelingen in de telecomsector zijn te interessant om niet meer met jullie te delen. We gaan een interessante tijd tegemoet met de ombouw van Vodafone die bezig is, KPN die de Huawei ombouw afrondt, T-Mobile die alles gaat ombouwen naar Ericsson, en de aankomende uitrol van het 3500MHz spectrum. We zijn dus snel weer bij jullie terug met meer content.

Heb je vragen of opmerkingen? Laat het weten op het Antenneforum.

De jaarlijkse Umlaut Connect (voorheen P3) test heeft in de eerste weken van 2022 weer plaatsgevonden. De resultaten zijn vandaag gepubliceerd, waarbij KPN de winnaar is met 976 van de 1000 punten. Kort gevolgd door T-Mobile met een verschil van maar vier punten, namelijk 972 van de 1000. Vodafone sluit af met 938 punten, wat wereldwijd gezien nog steeds erg goed is.

De jaarlijkse benchmark bestaat uit meerdere componenten. Een drive-test waarbij meerdere auto's door het land rijden om diverse tests uit te voeren, een walk-test in grote steden, een test in treinen op belangrijkste trajecten, en ten slotte nog een crowd test waarbij in een periode vanaf Augustus 2021 tot Februari 2022 testdata is verzameld via telefoons van 112.509 gebruikers in het land. Dit laatste wordt gedaan door code toe te voegen aan bepaalde populaire apps in de app stores. De providers worden getest op kwaliteit van voice (telefoongesprekken) en data.

KPN en T-Mobile scoren even hoog op de voice test. Hierbij doet T-Mobile het iets beter in de drive-tests door steden, terwijl KPN het beter doet in drive-tests in dorpen. In alle situaties heeft T-Mobile de snelste setup-tijd van het telefoongesprek. Uit de data-test wordt duidelijk dat KPN in de steden net iets meer capaciteit te verdelen heeft, terwijl het T-Mobile netwerk in sommige categorieën net iets betrouwbaarder is. In de laatste categorie, de crowd test, wordt duidelijk dat T-Mobile de sterkste dekking heeft, kort gevolgd door Vodafone. Een verklaring hiervoor is de grotere hoeveelheid sites die deze operators hebben in dichtbevolkte gebieden. Wel is de dekking over het hele land van KPN beter volgens deze test.

Al met al wordt uit de Umlaut Connect test steeds duidelijker dat de Nederlandse netwerken erg aan elkaar gewaagd zijn, en dan met name KPN en T-Mobile. In de meeste categorieën zijn de verschillen maar minder dan één procentpunt. Vodafone scoort lager dan KPN en T-Mobile, maar doet het wereldwijd gezien nog steeds erg goed.

KPN heeft de laatste twee jaar enorm veel geïnvesteerd in het mobiele netwerk door alles om te bouwen naar Huawei. Daarbij zijn op de meeste plekken erg zware sites gebouwd. Je komt zelfs in het buitengebied nog regelmatig sites tegen met al het spectrum, inclusief 2600MHz (FDD en TDD). De echte strategie van 2600MHz TDD is hier nog vrij onduidelijk. Want ondanks dat KPN dit op veel sites uitrolt (met in de steden zelfs massive mimo antennes) zie je maar vrij zelden dat deze band wordt gebruikt op de telefoon, terwijl de TDD band wel dubbel zo groot is als de FDD band. Het enige moment dat de TDD band duidelijk groot is ingezet was met de Formule 1 in Zandvoort. Mogelijk is KPN nog aan het experimenteren met de grootschalige inzet van deze band en zullen we deze later vaker in actie zien, maar het is zonde om te zien dat KPN nu heel veel geld steekt in de uitrol van een frequentieband die vervolgens amper wordt gebruikt.

De grote overcapaciteit op het nieuwe KPN netwerk geeft de operator een duidelijk voordeel in de begindagen van het 5G-tijdperk. Toch is onze verwachting dat wanneer de ombouw naar het Huawei netwerk klaar is we vrij lange tijd amper upgrades zullen zien aan deze sites. De enige grote upgrade zal dan de toevoeging van het 3500MHz spectrum zijn. Dit terwijl T-Mobile veel selectiever is met de inzet van het spectrum, waar ze het alleen toevoegen op plekken waar het echt voordeel biedt. T-Mobile heeft wat spectrum betreft meer ruimte om te groeien, dus bestaat de kans dat deze operator de leiding in deze test in de nabije toekomst weer overneemt.

Vodafone is op dit moment ook een grote upgrade aan het doen, waarbij bestaande sites niet alleen worden geupgrade, maar ook veel nieuwe sites worden gebouwd. Het zal daarom interessant worden of Vodafone in de toekomst dichter bij KPN en T-Mobile zal scoren.

De volledige testuitslag van Umlaut lees je hier.