Het is alweer ruim 4 jaar geleden dat KPN begon met de Huawei migratie. Tientallen maanden lang hebben we in de gaten gehouden hoe KPN langzaam maar zeker afscheid nam van de verouderde Ericsson apparatuur en nieuwe Huawei apparatuur introduceerde en daarmee meteen 5G op 700MHz mogelijk maakte. Tijdens dit project zagen we meteen de nieuwe strategie van KPN: enorm veel standaardisatie. Bij geen van de Nederlandse netwerken zien we zo veel standaardisatie als bij KPN. Elke site die je tegenkomt kan grofweg van drie types zijn. Toch bleven een aantal sites over waar het gewoon niet mogelijk was om antennes te verwisselen. Een jaar geleden schreven we hier al over. Overgebleven sites behielden oude antennes met alleen laag spectrum, of alleen 1800MHz met 2100MHz. Halverwege 2023 zagen we eindelijk het langverwachte moment. Een kleine hand vol overgebleven Ericsson sites werden definitief uitgeschakeld. Daarbij kwam een einde aan een tijdperk. Het radionetwerk van KPN was volledig Huawei geworden en Ericsson was helemaal verdwenen. De uitgeschakelde sites waren een tiental overgebleven 3G2100-only sites die inmiddels zijn vervangen door een alternatieve site, plus nog een paar oude 2G of 4G sites.
Dus nu KPN klaar is het netwerk om te bouwen naar Huawei is de vraag waar we nu op moeten letten in het netwerk van de groene provider. Want na een super interessante periode met veel veranderingen lijkt nu een saaie periode te zijn aangebroken. Toch is dit niet helemaal waar. In de tweede helft van 2023, en in de laatste weken van 2024 hebben we weer een aantal interessante ontwikkelingen ontdekt. We willen jullie daarom graag weer meenemen voor een update van alle ontwikkelingen binnen KPN.
Een van de meest onopvallende ontwikkelingen bij KPN is een transitie hoe de masten met de rest van het netwerk zijn verbonden. Door KPN zijn lange geschiedenis in Nederland heeft het bedrijf inmiddels in alle uithoeken van het land glasvezelkabels liggen. Zo veel zelfs dat naar onze schatting op dit moment meer dan 95% van de sites van KPN zijn aangesloten op een glasvezelverbinding. Als je kijkt naar de straalverbindingenkaart is er heel weinig groen te ontdekken. Een glasvezelverbinding van 10Gbps is de standaard voor elke mast die je tegenkomt. Bij wijze van grote uitzondering zie je soms een straalverbinding in een gebied waar geen glasvezelaansluiting voorhanden is. Dit zijn dan moderne Huawei RTN380 straalverbindingen die zo'n 4Gbps aan capaciteit hebben. De verglazing van de masten is een project wat constant bezig is. We zien regelmatig straalverbindingen verdwijnen. Ook worden nieuwe masten vrijwel altijd meteen op een glasvezelverbinding aangesloten.
Toch is dit lang niet de meest interessante ontwikkeling. Uiteindelijk zitten we aan de vooravond van een erg belangrijke frequentieveiling voor het 3500MHz spectrum, wat een erg belangrijke rol gaat spelen in de uitrol van 5G in Nederland. We schreven al over Odido zijn ombouw naar Ericsson waarbij meteen groot wordt uitgepakt met apparatuur wat 3500MHz ondersteunt. Ook bij Vodafone kwamen we de eerste locaties tegen. Maar hoe zit dat bij KPN?
Al in Maart 2023 zagen we dat KPN in Breda op een groepje sites spectrum had uitgeschakeld. 1400MHz en 2600MHz (FDD en TDD) waren helemaal verdwenen. Niet veel later publiceerde KPN een persbericht waarin werd gedeeld dat ze in Breda aan het testen waren met 3500MHz. Reden genoeg om eens te gaan kijken in Breda.
Aangekomen bij een van deze drie sites bleek dat er inderdaad een 3500MHz carrier actief was. Niet alleen dat, maar onze telefoons konden ook meteen verbinden met deze band. In plaats van 700MHz zagen we dat 3500MHz actief was. De signalling gaf aan dat het om een carrier van 100MHz gaat, maar kijkend met een SDR ontvanger bleek dat het waarschijnlijk om niet meer dan 40MHz spectrum ging. Waarom 1400MHz en 2600MHz hier waren uitgeschakeld was ons onbekend. Mogelijk is dat een compensatie zodat KPN geen voordeel in capaciteit heeft ten opzichte van de andere providers. Nu was natuurlijk de vraag hoe KPN deze band uitzendt.
Bij een van de testlocaties is dit wat we aantroffen. Dit is een type 2 (medium capacity) site. Dat betekent dus dat 2600MHz TDD hier 8T8R is, en 1800MHz + 2600MHz 4T4R. Naast de antenne hangt nu een extra beugel met een extra antenne. Op de label is af te lezen dat dit gaat om een Huawei AAU5636w. Wat opvallend is aan deze keuze van antenne is dat deze antenne maar de helft van de 3500MHz band ondersteunt. Dus gokt KPN erop dat ze met de veiling een blok in deze helft van de 3500MHz band hebben? Of is er wat anders aan de hand?
Niet veel later werd deze vraag definitief beantwoord. Vanaf Mei zagen we in de Antennekaart updates regelmatig type 3 (high capacity) sites waar 2600MHz TDD was verdwenen. In de praktijk zagen we dat de AAU5611 voor 64x64 2600MHz TDD was ingeruild voor een AAU5646 voor 64x64 3500MHz. Dit is dus een ander type dan wat we op de eerste testlocaties in Breda zagen. Deze AAU5646 ondersteunt wél de hele 3500MHz band. Daarmee lijkt het dus dat dit de antenne wordt waarmee KPN breed gaat uitrollen. Daarmee wordt ook meteen het uitsterfbeleid van de 2600MHz TDD band aangekondigd bij KPN. De band ligt onhandig ten opzichte van het 2600MHz FDD spectrum en de indeling is ongemakkelijk waardoor eigenlijk filters nodig zijn om de band bruikbaar te maken. Dit soort smalbandige filters zijn duur en voegen extra complexiteit toe op de site voor een relatief klein stukje spectrum. De verwachting is dus helaas dat deze band helemaal zal gaan verdwijnen.
Tegen het einde van 2023 zagen we dat een aantal sites die waren omgebouwd naar een layout met alleen laag spectrum toch wat hoog spectrum erbij krijgen. Bij deze sites is het wisselen van antennes niet meer mogelijk, maar moet wel iets van dekking worden gegeven totdat er een alternatief is. Een aantal van deze sites hadden op Ericsson al 1800MHz en soms zelfs 2100MHz bovenop het lage spectrum. Dit verdween bij de ombouw naar Huawei. In een aantal gevallen is op deze sites nog een Huawei RRU5502 toegevoegd die tegelijk 1800MHz en 2100MHz doet. Het mooiste voorbeeld hiervan ligt ten westen van het treinstation in Amersfoort. Deze site had 1800MHz, 2100MHz en zelfs 2600MHz bovenop het lage spectrum. Maar met de ombouw naar Huawei was alleen laag spectrum overgebleven omdat een zwaardere ombouw niet mogelijk is door een zwakke mast.
Dit zal vrijwel een van de enige sites zijn bij KPN waar je een Huawei RRU op een Kathrein antenne aangesloten ziet. In dit geval zelfs 4T4R. Het lage spectrum komt vanaf de grond. Deze site is ongetwijfeld in afwachting van een vervangende mast, mogelijk zelfs op dezelfde locatie.
Terug naar de 3500MHz uitrol. Want inmiddels is het eind 2023 en zijn een groot deel van de type 3 sites al omgebouwd. KPN had grofweg 400 van dit soort sites met hoge capaciteit, en op het grootste deel van deze sites zijn de 2600MHz TDD AAU's vervangen door nieuwe AAU5646 antennes voor 3500MHz. Maar wat wordt de strategie op alle andere mastlocaties? Dat bleek toen in Flevoland bij een type 2 mastlocatie ook 2600MHz TDD was verdwenen in een Antenneregister update. Dit kon maar 1 ding betekenen, dus daarom zijn we gaan kijken. Aangekomen bij de site bleek inderdaad dat de 8T8R RRU5258 was verdwenen en was vervangen door een nieuwere RRU. De antennes die KPN gebruikt hebben clusterpoorten voor 8T8R 2600MHz t/m 3500MHz. Deze poorten ondersteunen dus beide banden. De oude RRU was omgeruild voor een nieuwe RRU, waarvan op de label te lezen was dat het om een RRU5815 gaat. Dit is een relatief nieuw type RRU van Huawei die we elders nog niet hadden gezien.
Op de bovenstaande foto is zo'n RRU te zien. Kenmerkend zijn de twee dikke zwarte connectoren aan de onderkant, voor voeding en glas. Bij de oudere Huawei RRU's zaten deze achter een klepje aan de zijkant. Dit is het belangrijkste aanknopingspunt voor ons. Langzaam maar zeker zagen we steeds meer type 2 sites op de Antennekaart waarbij het 2600MHz TDD (b38) spectrum verdween. Onze schatting is dat ook hiervan inmiddels al zo'n 300 locaties zijn omgebouwd om 3500MHz te ondersteunen. Aangezien KPN dol is op standaardisatie is de kans groot dat elke type 2 site straks 3500MHz gaat krijgen, maar dit weten we niet zeker.
Bij een rit door Gelderland trof een van onze communityleden onverwachts ook zo'n RRU aan bij een type 1 site. Dit is de layout met de laagste capaciteit die je vooral in het buitengebied ziet. Dit was tegen onze verwachtingen in. Zo'n site had doorgaans drie RRU's, maar heeft nu dus een vierde gekregen zoals hieronder te zien is.
Met de toevoeging van 3500MHz is het verschil ten opzichte van een type 2 site dus nog maar 10MHz, namelijk de 2600MHz band. De grote vraag is nu dus of KPN al zijn type 1 sites gaat uitrusten met 3500MHz. In de beginperiode van 2024 komen we regelmatig dit soort sites tegen waar een RRU is toegevoegd. Exacte aantallen zijn lastig in te schatten omdat ze onzichtbaar zijn in Antenneregister. Het zou mooi zijn als KPN net als Odido en Vodafone de aanwezige 3500MHz apparatuur gaat doormelden naar Antenneregister. Mijn persoonlijke verwachting is dat KPN niet al zijn type 1 sites gaat uitrusten met 3500MHz, maar dat hierin een extra variatie ontstaat.
Al speurende kwamen we nog een andere bijzondere site tegen. De 2.8m grote antenne is de antenne die we bij verre na het vaakste zien bij KPN. Maar soms zijn er redenen (gewicht, windlast, ruimte) waardoor een kleinere antenne nodig is. Hierbij zagen we KPN vaker een 1.5m antenne gebruiken wat een 2L6H variant is zonder clusterpoorten. Hierin is dus geen 3500MHz mogelijk. Maar tijdens een rit door Gelderland dook ook ineens een antenne op die we al kennen van Odido. Dit is een 1.5m 2L5H antenne met clusterpoorten voor 3500MHz. En hierin zat ook al een RRU5815 aangesloten.
Dit is de enige site die we kennen waar KPN dit type antenne heeft hangen. En dit brengt ook meteen de vraag hoe lang deze hier al hangt. Als deze hier is opgehangen voor de 3500MHz uitrol betekent het dat KPN al langer weet welke sites wel en geen 3500MHz gaan krijgen. Maar dat blijft natuurlijk speculeren, waar we niks aan hebben.
Inmiddels is 2024 alweer begonnen. Het is duidelijk dat de 3500MHz uitrol in volle gang is. Maar er zijn meer ontwikkelingen. De 900MHz 4G carrier is inmiddels vergroot naar 10MHz, de volle breedte van de band. In de praktijk zijn een aantal 4G subcarriers uitgeschakeld waartussen 2G carriers zitten om deze techniek nog in de lucht te kunnen houden. Dit zal de eindsituatie zijn tot de geplande uitschakeling eind volgend jaar. De feature waarmee dit mogelijk is zagen we ook al bij Odido, Huawei CloudAIR.
Ook zagen we in Februari dat KPN is begonnen met inter-site CA. Wanneer je bent verbonden met een van de sites zonder 2600MHz kan je telefoon zonder problemen een 2600MHz carrier koppelen van een andere site in de buurt. Dit werkt ook op sites waar alleen laag spectrum in de buurt is, dan koppel je 1800MHz of 2100MHz van een nabijgelegen site. De enige restrictie lijkt te zijn dat je maximaal 1 externe carrier kan koppelen. Deze inter-site CA feature is een mooie opstap naar 3500MHz. Niet elke site zal deze band meteen hebben. Maar je wilt voorkomen dat een site zonder 3500MHz een gat maakt qua dekking en capaciteit. Daarom wil je het FDD verkeer zo lokaal mogelijk houden, maar daarbij de mogelijkheid bieden om een 3500MHz carrier te koppelen van een site in de buurt.
Op de Antennekaart update van 25 Maart viel nog iets anders op. Op een aantal sites in Breda is nu ook 5G ingeschakeld op 2100MHz. Bij KPN zagen we deze band al eerder actief op indoorlocaties, maar nu wordt er ook getest op een aantal macro sites. Hierbij wordt DSS gebruikt waarbij 2100MHz tegelijk inzetbaar is op 4G en op 5G. De verwachting is dat dit op niet al te lang termijn landelijk zal worden uitgerold. Het ontdekken van deze band is nog vrij recent, maar we hebben nu al een paar screenshots gezien waarbij de n1 carrier actief is op een Samsung telefoon. Bijvoorbeeld in een b3+n1+b7+b20 combinatie. Helaas hebben we nog geen 5GCA gezien met deze band. Wel zien we dat in Breda op de 3500MHz testlocaties, waarbij 5G op 700MHz en 3500MHz tegelijk gekoppeld kan worden.
Dit was alweer de KPN update. Het zou erg leuk zijn als je eens in je lokale KPN mast kijkt of daar toevallig al een 3500MHz RRU hangt. Het is zeker niet onmogelijk dat deze upgrade al is uitgevoerd. Stuur ons ook gerust foto's. Hoe meer ogen we in het land hebben hoe eerder we ontwikkelingen spotten. Sinds de start van het project Antennekaart.nl hebben we een erg mooie community opgebouwd met enthousiaste mensen die interesse hebben in de techniek. Samen spotten we veel nieuwe ontwikkelingen al in een erg vroeg stadium. Toen ik begon aan dit project kon ik me niet voorstellen dat er zo veel interesse uit allerlei hoeken zou zijn. Uit diverse hoeken wordt bewondering getoond voor wat wij als community allemaal weten te ontdekken, waaronder ook vanuit de providers. Daarom zoals altijd veel dank voor elke bijdrage die je kan leveren, of het nou een enkele foto is of een flinke rit door een provincie om onbekende zaken op te lossen. Elke hulp is meer dan welkom!